Artritis - Hoe herkennen en helpen verlichten?

Wanneer je gewrichten gezwollen, warm, rood en stijf zijn en de pijn niet te verdragen is, dan kan het zijn dat je aan artritis lijdt. Dit is een ontstekingsziekte van het gewricht. Als je een van de symptomen ervaart, ga je dus het best meteen naar de dokter, want hoe sneller artritis gediagnosticeerd wordt, hoe sneller en hoe beter je dit kunt behandelen.

Artritis is een ontsteking van de gewrichten. Wanneer de benaming van een aandoening eindigt op -itis, wijst dat steeds op een ontsteking.

Artritis of artrose?

De namen lijken misschien wel enorm op elkaar, maar de ziekten zijn nochtans erg verschillend!

• Bij artritis is het gewricht ontstoken
• Bij artrose is het gewricht versleten

Daarnaast is artrose ook de meest voorkomende gewrichtsaandoening en kan zich ontwikkelen tot artritis. Één ding hebben beide ziekten gemeen: je ervaart een hevige pijn en het kan in elk gewricht voorkomen: heup, knie, schouder, enkel, elleboog, vingers of tenen.

Er zijn twee verschillende soorten artritis:

• Infectieuze artritis: wordt voornamelijk veroorzaakt door bacteriën; in een klein aantal gevallen door virussen of schimmels. Ook omvat het reumatische koorts of Lyme-artritis.

• Niet-besmettelijke of chronische artritis: wordt veroorzaakt door, bijvoorbeeld, een ziekte van het immuunsysteem, zoals reumatoïde artritis of de ziekte van Bechterew, maar ook door stofwisselingsziekten (jicht) of gewrichtsdegeneratie (artrose).

Daarnaast bestaat er nog een speciale vorm, psoriasis artritis, waarbij een ontsteking van de gewrichten (vooral in de vingers en tenen) gepaard gaat met huidveranderingen.

Wat is infectieuze artritis?

Als bacteriën, virussen of schimmels het lichaam binnendringen, kunnen ze zich ook verspreiden naar de gewrichten en een infectie veroorzaken. Zo is er, bijvoorbeeld, virus-geïntroduceerde artritis die kan optreden als gevolg van de ziekte rodehond.

Zelfs opzettelijke verwondingen van de gewrichten, tijdens een operatie bijvoorbeeld, kunnen ertoe leiden dat bacteriën (stafylokokken of streptokokken) het gewricht binnendringen en daar een infectie veroorzaken.

Infectieuze artritis is altijd een acuut probleem. Dit betekent dat het plotseling optreedt (met zwelling, pijn en koorts) en dat er meestal een oorzaak kan worden vastgesteld. Reactieve artritis, daarentegen, is lichtjes anders. Hoewel dit ook door bacteriën wordt veroorzaakt, verschijnen de symptomen, zoals pijn en zwelling, pas dagen of zelfs weken nadat de infectie heeft plaatsgevonden.

Wat is niet-besmettelijke artritis?

Niet-besmettelijke artritis is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem ten onrechte het eigen lichaamsweefsel aantast en vernietigt. Dit kan gebeuren bij een acute aanval (na een ziektevrije periode) of chronisch. De meest voorkomende vorm hiervan is reumatoïde artritis.

Jicht, daarentegen, is een stofwisselingsziekte waarbij te veel urinezuurkristallen in het bloed aanwezig zijn. Deze kristallen kunnen zeer pijnlijke aanvallen in de gewrichten veroorzaken.

Artritis: acuut of chronisch?

Artritis kan zeer plotseling optreden of steeds weer opflakkeren. Het heeft meestal vijf duidelijk gedefinieerde symptomen. De aangetaste gewrichten:

• doen pijn
• worden rood
• voelen warm aan
• zwellen op
• en hebben een beperkte mobiliteit

In acute gevallen is medisch advies dringend en belangrijk. Alleen op die manier kan worden nagegaan of het gaat om acute infectieuze artritis (die onmiddellijk moet worden behandeld) of dat er een chronische vorm achter de pijn schuilt. Als dit het geval is, moet ook nog vastgesteld worden over welke vorm het precies gaat.

De meest voorkomende vorm van (chronische) artritis is reumatoïde artritis. Meestal zijn er in dat geval meerdere gewrichten aangetast, vandaar dat artsen ook spreken van polyartritis. Als de ontsteking beperkt is tot slechts één gewricht spreekt men van monoartritis. In plaats van de wat logge term reumatoïde artritis wordt vaak de term reuma gebruikt.

Reumatoïde artritis is een chronische ziekte die in episoden terugkeert of onophoudelijk verergert. Bij veel patiënten zijn er meer dan drie gewrichten aangetast. Als de ziekte onbehandeld blijft, kunnen de gewrichten afgebroken worden met aanzienlijke bewegingsbeperkingen als gevolg.

Vrouwen worden drie keer zo vaak getroffen als mannen. Ook worden ze sneller ziek (tussen de 55 en 64 jaar) dan mannen (vaak tussen de 65 en 75 jaar). Kinderen hebben minder vaak last van deze aandoening, maar kunnen wel last krijgen van juveniele idiopathische artritis. Risicofactoren zijn onder meer genetische factoren, maar ook roken en obesitas.

In het begin doen vooral de kleine gewrichten aan vingers en tenen het meeste pijn. Ze voelen ‘s morgens stijf aan en kunnen alleen met enorme pijn worden bewogen. Dit neemt af in de loop van de dag, maar verdwijnt nooit compleet zonder behandeling. Hoe langer de ziekte onbehandeld blijft, hoe meer de gewrichten ontstoken raken. Ook de peesschede wordt vaak aangetast. Een bijzonder kenmerk zijn de zogenaamde "reuma knobbeltjes", die zich vaak op de vingers of in de elleboog vormen.

Daarnaast is een ontsteking zoals artritis ook te herkennen aan de slechte algemene gezondheidstoestand van de patiënt. Ze voelen zich vaak zwak en moe. Ze hebben koorts, zweten veel ‘s nachts, verliezen gewicht en zijn over het algemeen beperkt in hun prestatievermogen. Vaak worden ook de peesscheden aangetast door de ontstekingen, soms ook de inwendige organen en bloedvaten.

Hoewel alle gewrichten van het lichaam kunnen worden aangetast door ontstekingen, ontstaan ze het meest in de handen, heupen, knieën, enkel- en teengewrichten.

Een arts evalueert je symptomen. Die zal je vragen welke symptomen je precies hebt, hoe lang je er al last van hebt en waar je precies pijn voelt. Als men reumatoïde artritis vermoed, kan je arts altijd een lijst met criteria gebruiken als gids. Die wordt meestal geraadpleegd wanneer de zwelling in je gewricht niet kan worden toegewezen aan andere oorzaken.

• Ochtendstijfheid van de gewrichten die langer duurt dan een uur
• Artritis in meer dan drie gewrichten
• Artritis aan de hand, het basis- en het middengewricht van de vinger
• Symmetrische gewrichtsontstekingen (aan beide zijden van het lichaam)
• Onderhuidse knobbels
• Tekenen van reuma in het bloedserum
• Typische veranderingen in de handen die met röntgenfoto's kunnen gedetecteerd worden

De diagnose voor artritis kan al worden vastgesteld wanneer je minstens aan vier van deze zeven criteria voldoet, en wanneer je al langer dan zes weken last hebt van de vier eerstgenoemde symptomen.

Je arts zal ook een bloedafname uitvoeren om de tekenen van artritis te bepalen. Het is mogelijk dat de oorzaak ligt in de aanmaak van antilichamen die vechten tegen bepaalde eiwitten. Dit wordt dan onderzocht in een laboratorium.

Naast een dergelijk bloedonderzoek geven röntgenfoto’s ook informatie over hoe vergevorderd de schade is aan de gewrichten en botten. Met echografieën, die volledig pijnloos zijn, kunnen de gewrichten ook goed onderzocht worden.

In bepaalde gevallen wordt ook een MRI uitgevoerd. Dit middel wordt echter enkel gebruikt wanneer individuele delen van het lichaam moeten worden onderzocht.

Opgelet: de symptomen zijn aan het begin van de ziekte niet altijd merkbaar, waardoor het moeilijk op te sporen is. In het beginstadium wordt artritis meestal slechts bij de helft van de patiënten vastgesteld. In een later stadium zijn de symptomen zeer duidelijk zichtbaar en makkelijk te herkennen.

Artritis en andere ziekten

Artritis kan naast de gewrichten ook andere delen van het lichaam aantasten. Zo kan het, bijvoorbeeld, ontstekingen veroorzaken in de bloedvaten, die op hun beurt kunnen leiden tot hart- en vaatziekten. In zeldzame gevallen kan artritis ook de nieren, longen of lever aantasten.

Het belangrijkste doel van de therapie is om de ziekte af te remmen, bijvoorbeeld door de ontstekingsprocessen in gewrichten te vertragen of verdere terugval te voorkomen. Hiervoor vertrouwen artsen op een mix van therapieën:

Medicijnen

Het verlichten van pijn en het stoppen van ontstekingen zijn de belangrijkste doelen van de medicijnen die gebruikt worden bij artritis. Effectieve geneesmiddelen zijn de zogenaamde basisgeneesmiddelen en biologische geneesmiddelen die en ontstekingsremmende werking hebben. Meerdere van deze geneesmiddelen kunnen met elkaar gecombineerd worden. Specifieke pijnstillers verlichten de pijn, cortisone daarentegen bestrijdt de ontstekingen. Deze worden echter niet permanent gebruikt vanwege de bijwerkingen. Osteoporose is bijvoorbeeld een veelvoorkomende bijwerking van cortisonetherapie.

Injectietherapie

Bij acute aanvallen worden bepaalde geneesmiddelen, zoals cortisone of plaatselijke verdovingsmiddelen, in de aangetaste gewrichten geïnjecteerd om ontstekingen en pijn te verlichten.

In individuele gevallen zorgt sclerotherapievan het gewrichtsmembraan ook voor een goede verlichting van de pijn en ontstekingen.

Geneeskrachtige planten

Ook in de natuur zijn stoffen te vinden die helpen bij artritis, zoals duivelsklauw, een plant die een ontstekingsremmende en pijnstillende werking zou hebben.

Orthopedie en fysiotherapie

Door middel van speciale inzetstukken, verbanden, rolapparaten of spalken kunnen patiënten zelf voor verlichting en een uitgebreide mobiliteit zorgen. Soms helpt een goede stabiele schoen, maar toch zijn in sommige gevallen ook orthopedische varianten nodig. Met orthesen (vaste spalken) en braces kunnen gewrichten worden ontlast en ondersteund zodat de pijn ook vermindert.

Daarnaast kan ook fysiotherapie nuttig zijn. Het belangrijkste doel van deze behandeling is om de pijn te verlichten door middel van warmte-, koude- of elektrotherapie.

Ergotherapie

Vooral in het geval van artritis in de handen bestaat er een speciale training om de belasting te verlichten en de mobiliteit te bevorderen.

Operaties

Er bestaan een aantal chirurgische ingrepen die kunnen worden gebruikt voor de behandeling van artritis zoals:

• Vervanging: Als het gewricht zo ernstig beschadigd is dat het permanent beperkt is in zijn functie, kan een operatie helpen. Verbindingen kunnen worden vervangen door endoprothesen van titanium of keramiek.

• Verstijving: Wanneer gewrichten niet meer kunnen worden vervangen, verwijderen chirurgen in sommige gevallen de aangetaste gebieden en bevestigen ze de gewrichtsresten met onder andere schroeven.
• Resectie: Soms worden de gewrichten vernield, maar de spieren, banden, en zelfs het gewrichtskapsel blijven gespaard van artritis. In dergelijke gevallen beperken de chirurgen zich tot het verwijderen van de beschadigde gebieden en het herinrichten van de rest.

Reumatoïde artritis is niet alleen een chronische, maar ook een ongeneeslijke ziekte. Het zal je hele leven bij je blijven. Dit betekent echter niet noodzakelijk dat je leven met artritis altijd gepaard moet gaan met pijn of beperkingen.

Je kan zelf ook iets doen! Naast regelmatige bezoeken aan artsen en therapeuten, kan je een aantal veranderingen in je dagelijks leven toepassen om je leven zo comfortabel en aangenaam mogelijk te maken. Het juiste dieet en een trainingsprogramma helpen je daarbij.

Voeding

Veel verse groenten en fruit, maar weinig vlees. Dat zou de basis moeten zijn van je levensstijl. Er bestaat geen speciaal dieet dat helpt in geval van artritis, maar een evenwichtige voeding is altijd een goede optie. Zo krijg je zeker de waardevolle stoffen binnen die je lichaam nodig heeft. Het mediterrane dieet, dat weinig vlees maar goede oliën bevat, kan hiervoor een goede richtlijn zijn. Probeer vooral minder vlees te eten, omdat dat arachidonzuur bevat. Dit wordt door ons lichaam omgezet in ontstekingsbevorderende stoffen, iets dat je natuurlijk moet vermijden bij artritis.

Vlees vervang je het best door vis in je eetplanning omdat deze omega-3-vetzuren bevatten die een ontstekingsremmend effect hebben. Dit geldt ook voor oliën zoals koolzaad-, soja- of lijnolie. De vitamineE in deze oliën heeft ook een ontstekingsremmende werking. Ook zonnebloempitten, groene kool of asperges bevatten bijzonder hoge gehaltes aan vitamine E.

Daarnaast consumeer je best magere melk en melkproducten omdat het calcium bevat dat onze botten ondersteunt.

Beweging

Je lichaam heeft vitamine D nodig. Dit hoef je niet noodzakelijk te introduceren in je dieet. Je lichaam vormt het namelijk zelf als je voldoende beweegt. Beweging, bij voorkeur buitenshuis, is zeer voordelig als je last hebt van artritis. Uiteraard moeten je oefeningen aangepast worden aan jou en je interesses. Je hoeft geen topprestaties te leveren, maar gewoon je gewrichten regelmatig genoeg beweging te geven.

Beweging heeft niet alleen een positief effect op je vitamine D balans. Het voorkomt ook uitputting, iets dat vaak wordt geassocieerd met artritis. In het bijzonder worden deze oefeningen aanbevolen:

• Spierversterkende oefeningen om de gewrichten te beschermen.
• (Water)gymnastiek om het lichaam flexibel te houden.
• Yoga, Tai chi of Qi Gong voor ontspanning en een betere coördinatie.

Zelfhulpgroepen

Je bent niet de enige met jouw aandoening! Zo bestaan er, bijvoorbeeld, zelfhulpgroepen waar je heen kan gaan om lotgenoten te ontmoeten. Bovendien kan een gesprek met een andere artritis-patiënt voor beiden een opluchting zijn. Daarnaast bieden deze groepen vaak ook informatie over sportgroepen of goede hulpmiddelen voor het dagelijks leven. Zo bestaan er, onder andere, grijphulpmiddelen, flesopeners, speciale kammen of tandenborstels voor mensen met artritis.

Gepubliceerd op: 28.09.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________