Astma - Oorzaken, symptomen en behandeling

Astma is een chronische ontstekingsziekte van de luchtwegen die gepaard gaat met hoestaanvallen en kortademigheid. Hoewel de ziekte niet kan worden genezen, kunnen de symptomen wel doeltreffend worden verlicht met ontstekingsremmende en bronchusverwijdende geneesmiddelen en een gezonde levensstijl. Lees hier hoe astma ontstaat, hoe het kan worden behandeld en hoe je dagelijks met astma kunt omgaan.

Astma is een chronische aandoening van de luchtwegen waarbij de bronchiën overgevoelig reageren op bepaalde prikkels die eigenlijk onschadelijk zijn. De bronchiën zijn een vertakt stelsel van buisjes die de ingeademde lucht van de luchtpijp naar de longen voeren. Bij astmapatiënten leidt dit tot een permanente ontstekingsreactie: de slijmvliezen die de bronchiën van binnen bekleden zwellen op, de fijne buisjes en vertakkingen vernauwen en belemmeren uiteindelijk de luchtstroom in de longen. Dit leidt tot aanvallen van hoesten en kortademigheid.

Artsen onderscheiden twee hoofdvormen van astma, elk met verschillende triggers.

Bepaalde voorwaarden moeten aanwezig zijn om astma te ontwikkelen. Mensen met astma hebben een erfelijke aanleg waardoor hun bronchiën bijzonder gevoelig zijn voor bepaalde prikkels (b.v. allergenen, omgevingsprikkels of infecties). Wanneer een prikkel als trigger wordt beschouwd, reageert het immuunsysteem en veroorzaakt het een ontstekingsreactie in de luchtwegen. De slijmvliezen van de bronchiën zwellen op, de bronchiën vernauwen, de bronchiale spieren spannen zich aan en er wordt meer slijm geproduceerd in de bronchiën. Al deze processen belemmeren de ademhaling: getroffen mensen moeten veel krachtiger uitademen dan gezonde mensen en hebben daarvoor meer tijd nodig. Bovendien blijft vaak een deel van de gebruikte lucht in de longen achter, wat op zijn beurt de toevoer van nieuwe, zuurstofrijke lucht belemmert en waardoor kortademigheid toeneemt.

De symptomen van astma treden meestal op in aanvallen of episodes. Tussen acute astma-aanvallen kunnen de symptomen steeds weer verbeteren of zelfs helemaal verdwijnen. De typische signalen van een astma-aanval zijn:

• kortademigheid en benauwdheid
• benauwd gevoel op de borst
• hoesten/keelirritatie
• piepende ademhaling

Sommige astmapatiënten ontwikkelen ook dik, glazig slijm in de bronchiën dat moeilijk op te hoesten is.

Voor de arts ontstaat het eerste vermoeden van astma vaak uit de medische voorgeschiedenis en de typische symptomen. Om het vermoeden te bevestigen, kan de arts vragen of typische triggers zoals rook, dampen, koude lucht of lichamelijke inspanning de symptomen versterken en of ze in een bepaalde tijd van het jaar vaker voorkomen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als de astma wordt uitgelokt door pollen. Ziekten in de familie of vroegere allergische aandoeningen geven de arts ook belangrijke aanwijzingen voor de diagnose.

Longfunctietest

Tijdens het lichamelijk onderzoek controleert de arts vooral de werking van de longen, het hart en de bloedsomloop. Hij luistert bijvoorbeeld naar de longen om na te gaan of de ademhalingsgeluiden die typisch zijn voor astma aanwezig zijn. Hij voert ook een longfunctietest (spirometrie) uit. Dit houdt in dat men door een mondstuk in een apparaat ademt en onder toezicht verschillende ademhalingsmanoeuvres uitvoert. Op die manier kan bijvoorbeeld worden bepaald hoeveel lucht men binnen een bepaalde tijd kan uitademen en hoeveel lucht er na het uitademen in de longen achterblijft.

Om de diagnose te bevestigen, kan de arts ook een longfunctietest onder verschillende omstandigheden uitvoeren, zoals een inspanningstest. Bij veel mensen met astma leidt dit tot een vernauwing van de bronchiën en een verslechtering van de longfunctie. De bronchiale provocatietest bestaat uit het inhaleren van een stof (bv. histamine) die bij astmapatiënten een lichte vernauwing van de bronchiën teweegbrengt. De dokter kan deze vernauwing dan opsporen in de longfunctietest. Bij de omkeerbaarheidstest daarentegen moet de patiënt een geneesmiddel inhaleren dat de bronchiën verwijdt. De longfunctie van astmapatiënten is na behandeling vaak beter dan daarvoor.

Allergietest

Om overgevoeligheid voor bepaalde allergenen op te sporen, kan de arts een allergietest uitvoeren. Bij de zogenaamde priktest brengt hij of zij verschillende vloeibare teststoffen aan op de huid, meestal op de onderarm. De arts snijdt dan lichtjes in de huid, zodat de stoffen de huid kunnen binnendringen. Als er zich na enkele minuten op de huid kleine zwellingen of blaasjes vormen, wijst dit op een allergische reactie.

Bijkomende tests

Als er een vermoeden van astma bestaat, kan de arts bijkomende tests uitvoeren om andere ziekten van de longen of het hart uit te sluiten. Deze omvatten, bijvoorbeeld:

• ECG
• Analyse van bloedgassen
• Bloedonderzoek
• Plethysmografie van het gehele lichaam (een speciale soort longfunctietest waarbij de patiënt in een gesloten cabine zit)
• Röntgenfoto van de longen

Hoewel astma niet kan worden genezen, kan de ziekte dankzij doeltreffende medicatie bij veel mensen goed onder controle worden gehouden en kunnen ernstige astma-aanvallen met levensbedreigende ademhalingsmoeilijkheden worden vermeden. Acute aanvallen kunnen ook worden verlicht met de juiste geneesmiddelen als ze niet volledig kunnen worden voorkomen.

Een cruciaal onderdeel van astmatherapie is het zoveel mogelijk vermijden van de triggers voor de ziekte. Dit is echter niet altijd mogelijk of op zichzelf niet voldoende om de symptomen onder controle te krijgen. Daarom worden meestal medicijnen gebruikt om astma te behandelen. Deze kunnen meestal worden ingeademd. Artsen maken onderscheid tussen twee verschillende soorten werkzame stoffen:

1. Beheersingsmedicijnen worden gebruikt voor de basisbehandeling van astma. Voor de werkzaamheid van de  behandeling is het van essentieel belang dat deze geneesmiddelen dagelijks en regelmatig worden gebruikt. Deze geneesmiddelen op basis van cortison, die meestal worden geïnhaleerd, verminderen de ontsteking in de luchtwegen en helpen de zwelling en slijmvorming in de bronchiën te verminderen. Maar in tegenstelling tot noodmedicatie, wordt het effect ervan pas na enige tijd merkbaar. Zo kunnen ontstekingsremmers de ademnood tijdens een acute astma-aanval niet verlichten.
2. Snelwerkende bronchodilatoren daarentegen zijn noodmedicijnen die de ademnood tijdens een acute astma-aanval snel verlichten door de bronchiale spieren te ontspannen en de luchtwegen te verwijden. Mensen met astma moeten daarom altijd een snelwerkend bronchusverwijdend medicijn (een puffer) bij zich hebben om voorbereid te zijn op een plotselinge astma-aanval. Het is ook belangrijk om regelmatig de vervaldatum te controleren en de medicatie zo nodig te vervangen. Kortwerkende bronchodilatoren kunnen een basisbehandeling met een ontstekingsremmend geneesmiddel echter niet vervangen. Hoewel noodmedicatie zeer effectief is voor acute symptomen, pakt het de oorzaak van astma niet aan, in tegenstelling tot beheersingsmedicijnen, die een ontstekingsremmende werking hebben.

Naast ontstekingsremmers en bronchodilatoren zijn er nog andere werkzame stoffen, zoals antilichamen, die alleen in bepaalde gevallen worden gebruikt. In principe hangt de keuze van de medicatie en de dosering in de eerste plaats af van de intensiteit van de ziekte en de mate waarin de patiënt de ziekte onder controle heeft. Als een bepaalde behandeling niet meer volstaat, kan de arts een hogere dosering of een krachtigere behandeling voorstellen. Omgekeerd, als de symptomen verbeteren, zal de arts proberen om de medicatie geleidelijk af te bouwen.

Tips om dagelijks met astma om te gaan

Er zijn enkele eenvoudige maatregelen die dagelijks genomen kunnen worden om de ziekte onder controle te houden en de levenskwaliteit te verbeteren:

• Wees geïnformeerd. Probeer eventueel astmacursussen te volgen, want daar leer je hoe je je medicijnen moet gebruiken en wat je moet doen in geval van een ernstige astma-aanval. Het is vaak het verkeerde gebruik van de inhalator dat leidt tot een slechte controle van de ziekte. Je kunt tijdens de cursus ook enkele ademhalingstechnieken of -houdingen aanleren om beter te kunnen ademen wanneer je een tekort aan lucht hebt.

• Neem de door je arts voorgeschreven medicijnen altijd correct in en houd je aan de voorgeschreven dosering, want alleen dan kunnen ze optimaal werken. Stop nooit op eigen houtje met je behandeling, bijvoorbeeld uit bezorgdheid over bijwerkingen van de cortison in je ontstekingsremmende medicatie. Aarzel niet om contact op te nemen met je arts als je vragen hebt over de behandeling, vooral als je twijfelt aan de doeltreffendheid of de noodzaak ervan.

• Zorg voor een gezonde levensstijl, een normaal gewicht en voldoende lichaamsbeweging. Door aan je fysieke uithoudingsvermogen te werken, kan je je longfunctie verbeteren. Daarom is lichaamsbeweging essentieel voor mensen met astma. Duursporten, zoals wandelen, fietsen of zwemmen, zijn bijzonder geschikt, na overleg met de arts. In sommige steden zijn er zelfs speciale sportgroepen voor mensen met astma.

• Probeer te stoppen met roken, want dat kan de longfunctie verbeteren en de luchtwegontsteking verminderen. Als je het moeilijk vindt om te stoppen met roken, praat dan met je arts. Hij of zij zal je advies kunnen geven en (niet-)medicamenteuze maatregelen voorstellen.

• Je kunt je ademhalingscapaciteit zelf dagelijks controleren met een piekstroommeter als je de juiste training hebt gehad over het gebruik ervan. Zo kun je veranderingen in de ademhalingsfrequentie snel opmerken en je arts sneller waarschuwen.

• Houd een dagboek bij waarin je dagelijks piekstroommetingen, je symptomen, bijwerkingen van de behandeling en speciale gebeurtenissen noteert. Zo kan de arts bij je volgende bezoek gemakkelijker beoordelen of je astmabehandeling al dan niet geschikt is.

• Stress en psychische belasting kunnen astmasymptomen verergeren. Ontspanningstechnieken zoals yoga, sofrologie of de autogene training van Schultz kunnen je helpen er dagelijks mee om te gaan.

Gepubliceerd op: 28.09.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________