Allergie - Oorzaken, symptomen en behandeling

Een allergie is in essentie een reactie van het lichaam op bepaalde omgevingsinvloeden. Bijna elk eiwit ter wereld kan als allergeen optreden. Zo kunnen bepaalde allergene stoffen, bijvoorbeeld, leiden tot overgevoeligheid voor licht, zodat blootstelling aan de zon een allergische reactie veroorzaakt. Daarnaast kunnen allergenen die zich in de lucht bevinden een reactie teweegbrengen via de luchtwegen, door voedsel, medicijnen of bij huidcontact.

Allergieën zijn onderverdeeld in vier verschillende reactietypes, afhankelijk van de duur van hun werking:

• Type I (IgE-afhankelijke allergie): De reactie treedt onmiddellijk op na enkele seconden of minuten en manifesteert zich door het onmiddellijk vrijkomen van histamine en overeenkomstige symptomen (anafylactische reactie). Hooikoorts of astma zijn hier goede voorbeelden van.
• Type II (Cytotoxische allergie): De reactie vindt plaats na 6 tot 12 uur en uit zich in schade aan de lichaamseigen cellen. Hemolytische bloedarmoede of bloedgroep-intoleranties vallen onder dit type.
• Type III (Immuuncomplex-allergie): De reactie vindt plaats na 6 tot 12 uur en manifesteert zich in de vorming van antistofcomplexen, wat kan leiden tot ontstekingsreacties, bijvoorbeeld, aan de gewrichten of bloedvaten.
• Type IV (Vertraagd-type-allergie): De reactie vindt vaak pas na enkele dagen plaats en uit zich in cellulaire immuunreacties. Typische voorbeelden hiervan zijn reacties op medicatie of huidcontactallergieën. Ook orgaanafstoting na een transplantatie behoort tot dit type.

Ongeveer 90% van de allergieën valt onder type I. Allergieën van type IV komen ook relatief vaak voor. De andere twee vormen daarentegen zijn zeldzaam. 

Bij een allergie reageert het immuunsysteem overgevoelig op bepaalde allergenen, wat ook wel sensibilisatie genoemd wordt. Stoffen die totaal onschadelijk lijken, veroorzaken vaak gewelddadige reacties. Maar waarom gebeurt dit?

In de loop van het leven ontwikkelt het menselijk lichaam immuniteit voor sommige antigenen uit de omgeving, zoals bijvoorbeeld virussen of bacteriën. Wanneer je in contact komt met dergelijke stoffen, produceren de witte bloedcellen de nodige antilichamen om de antigenen te vernietigen. Bij mensen met een allergie gaat er echter iets mis in dit proces. Het immuunsysteem beschouwt een onschadelijke stof als gevaarlijk en produceert daardoor te veel antilichamen. Op die manier ontstaat er een overgevoeligheid voor de allergene stof in kwestie. De typische symptomen van een allergie zijn doorgaans het gevolg van het vrijkomen van histamine. 

Allergiepatiënten hebben vaak last van hun allergiesymptomen. Deze kunnen, bijvoorbeeld, zwelling of roodheid van de huid zijn, maar ook de slijmvliezen worden in veel gevallen door de allergie aangetast. Typische allergiesymptomen omvatten een lopende neus en tranende ogen, dit vaak met een brandend of tintelend gevoel.

Sommige symptomen kunnen ook snel verward worden met die van andere ziektes, zoals bijvoorbeeld diarree, hoofdpijn en vermoeidheid. Iedereen die last heeft van een allergie kan ook last hebben van hoesten. Dit kan toenemen tot astma-aanvallen in ergere gevallen. In zeldzame gevallen zijn de symptomen van een allergie zo verwoestend dat een anafylactische shock wordt veroorzaakt.

Naast de vier basistypen verschillen allergieën vooral in hun symptomen, de allergenen die ze veroorzaken en hun werkingsmechanisme. Hieronder zetten we ze allemaal even op een rijtje:

Allergische rhinitis

Allergische rhinitis is een ontsteking van het neusslijmvlies veroorzaakt door allergenen, die vaak ook de ogen irriteert. De term is een verzamelnaam die ander andere de volgende vormen van allergieën omvat:

• Allergie voor huisstofmijten
• Hooikoorts
• Dierenallergie

Wat deze allergieën gemeen hebben is dat ze door de lucht inwerken en de allergenen daarmee tot in de luchtwegen doordringen. Afhankelijk van het type allergie kan allergische rhinitis aanhoudend of tijdelijk zijn. Hooikoorts, bijvoorbeeld, komt vooral in de lente en zomer voor, terwijl een dierenallergie meestal het hele jaar door duurt.

Allergische astma

Allergische astma is een ontsteking van de slijmvliezen van de luchtwegen door allergenen. Dit leidt tot een tijdelijke vernauwing van de luchtwegen, wat kan leiden tot hoesten, ademhalingsproblemen of kortademigheid. Allergische astma kan optreden als een verhoogde vorm van allergische rhinitis als het niet goed wordt behandeld. Net als allergische rhinitis omvat allergische astma verschillende vormen van allergieën en kan het samen met hooikoorts, huisstofmijt-allergie of dierenallergieën voorkomen. Ook hier worden de allergenen verspreid door de lucht en tasten ze het immuunsysteem aan via de luchtwegen.

Anafylaxie

Anafylaxie (anafylactische reactie) is een acute allergische reactie van het immuunsysteem die meerdere organen tegelijk, of zelfs het hele lichaam, treft. De extreme vorm van anafylaxie is een anafylactische shock, die kan leiden tot kortademigheid, orgaanfalen en uiteindelijk binnen korte tijd zelfs de dood. De frequente aanleidingen voor anafylaxie zijn medicijnallergieën, voedselallergieën of insectengifallergieën.

Anafylactische shock vereist snelle actie. Dit is wat je als helper kan doen:

1. Plaats de persoon die lijdt aan een ernstige allergische reactie in een stabiele laterale positie
2. Til de benen van de patiënt op
3. Waarschuw het ziekenhuis

Medicijnallergieën

In principe zijn bijna alle geneesmiddelen in staat om een allergische reactie te veroorzaken. Dit geldt zowel voor chemische geneesmiddelen als voor natuurlijke. In de meeste gevallen zijn de allergische reacties wel minder ernstig bij natuurlijke middelen.

Bij medicijnallergieën wordt een onderscheid gemaakt tussen allergieën waarbij het immuunsysteem betrokken is en zogenaamde medicijnintoleranties. Deze laatste worden ook wel pseudo-allergische reacties genoemd omdat ze gepaard gaan met een verhoogde afgifte van de boodschappersstof histamine en de symptomen van een allergische reactie vertonen. Deze intoleranties worden echter niet veroorzaakt door het immuunsysteem.

Onder de geneesmiddelen die vaak tot allergische of pseudo-allergische reacties kunnen leiden, behoren de volgende werkzame stoffen vaak tot de groep van allergenen:

• Antibiotica (vooral penicillines)
• Antidiabetica
• Anti-epileptica
• Cardiovasculaire middelen
• Contrastvloeistof
• Kankermedicijn
• Psychotrope medicijnen
• pijnstillers

Voor vele werkzame stoffen die een allergie veroorzaken zijn er alternatieven beschikbaar waarop een arts kan overschakelen. Als er geen alternatieven beschikbaar zijn, moet er allergoloog worden geraadpleegd. Het is belangrijk dat elke behandelende arts op de hoogte is van bekende allergische reacties bij het gebruik van bepaalde medicijnen. Daartoe moeten medisch bevestigde geneesmiddelenallergieën en alle bekende allergenen worden vermeld in een allergie paspoort dat de persoon in kwestie bij zich draagt.

Huisstofmijtallergie

Huisstofmijten zijn kleine spinachtigen die miljoenen keren voorkomen in matrassen en gestoffeerde meubelen. In de uitwerpselen van deze huisstofmijten zitten een groot aantal allergenen. Deze kunnen verschillende reacties uitlokken, variërend van een lichte verkoudheid tot allergische astma.

De aanwezigheid van huisstofmijten is geenszins een teken van een gebrek aan hygiëne. Wie echter lijdt aan een huisstofmijtallergie moet specialevoorzorgsmaatregelen treffen, zoals onder andere:

• Regelmatig afstoffen en stofzuigen van het gehele appartement (indien mogelijk met een roetfilter)
• Regelmatige reiniging van tapijten met een stoomreiniger
• Veelvuldig wassen van beddengoed, gordijnen en andere textiel bij een temperatuur van ten minste 60°C
• Grondige ventilatie van bed en matras

Om contact met allergenen van huisstofmijten te vermijden, kunnen matrassen met een ondoordringbare allergeen beschermhoes worden voorzien. Wie aan huisstofmijtallergie lijdt, moet er ook voor zorgen dat de lucht in de slaapkamer niet te warm of vochtig is. Huisdieren dienen ook buiten de slaapkamers te worden gehouden.

Hooikoorts

Hooikoorts is de meest voorkomende allergie die er is. Het manifesteert zich vooral in een verstopte of loopneus, ernstig niezen en geïrriteerde ogen. Hooikoorts kan worden veroorzaakt door tal van stuifmeel van grassen, bloemen of bomen. Aangezien deze bloeien op verschillende tijdstippen van het jaar, is hooikoorts meestal een seizoensgebonden allergie.

Getroffenen kunnen bijvoorbeeld een stuifmeelkalender gebruiken om uit te zoeken wanneer bepaalde piekfases zich voordoen. Over het algemeen worden vroege bloeiers (vb. hazelaar, berk of els) onderscheiden van laatbloeiers ( bv. bijvoet en veel grassen). De overeenkomstige informatie over de respectievelijke bloeitijden wordt ook verstrekt door sommige weerdiensten of speciale stuifmeelwebsites en apps . Deze laatste hebben het voordeel dat ze vaak ook een geïntegreerd allergiedagboek hebben en ze de informatie nog beter kunnen personaliseren.

Bij hooikoortspatiënten kan het weer ook een belangrijke rol spelen in hun dagelijkse routine. Als het regent is de blootstelling aan stuifmeel, bijvoorbeeld, veel lager. Een pollenkalender kan ook nuttig zijn voor de eerste identificatie van mogelijke allergenen met de bijbehorende symptomen.

Voor de behandeling van hooikoorts zijn anti-allergische middelen beschikbaar, die kunnen worden gebruikt bij ernstige symptomen. Daarnaast is gerichte desensitisatie een methode die in veel gevallen van hooikoorts effectief bleek te zijn.

Hooikoorts leidt vaak tot kruisreacties met een voedselallergie.

Insectengifallergieën

De angel van een wesp of bij is onaangenaam en pijnlijk voor iedereen. Als je last hebt van een allergie kan een steek ernstige gevolgen hebben of zelfs leiden tot de dood. Naast bijen en wespen kunnen ook hommels en horzels een allergische reactie veroorzaken met hun steken.

Opvallende symptomen van een insectengifallergie zijn:

• Ernstige huiduitslag en jeuk over het hele lichaam
• Slikproblemen
• Niezen
• Geïrriteerde ogen
• Aanzienlijke zwelling van het gezicht en de nek
• Kortademigheid
• Hartkloppingen en paniekreacties
• Verlies van controle en flauwvallen

Als er voor het eerst een allergische reactie optreedt na een insectenbeet moeten de hulpdiensten zo snel mogelijk worden gewaarschuwd. Bovendien moet de angel worden gezocht en verwijderd. Indien mogelijk moet de getroffen persoon rechtop worden geplaatst, waarbij er aandacht moet worden besteed aan het feit dat hij of zij zo goed mogelijk ademt. Als de persoon zijn of haar bewustzijn verliest, moet het lichaam in een stabiele laterale positie worden geplaatst. Indien nodig moeten reanimatie procedures worden uitgevoerd.

Patiënten die eerder hebben geleden aan een insectengifallergie moeten hun nooduitrusting altijd bij zich dragen tijdens de maanden dat ze gevaar lopen. Deze bevat meestal antihistaminica, cortisone en een kant-en-klare adrenalinespuit die onmiddellijk moet worden gebruikt in geval van ernstige symptomen.

Contactallergieën

Ongeveer 1 op de 5 personen heeft last van een contactallergie. Bij dit soort allergie reageert je huid op contact met een allergene stof door middel van een afweerreactie in combinatie met nog andere symptomen. Enkele duizenden contactallergenen zijn bekend. Meestal manifesteert deze allergie zich in eczeem. Nikkel, parfums, conserveringsmiddelen of latex zijn de meest voorkomende oorzaken van contactallergieën. Planten (bv. bijvoet) kunnen ook een contactallergie veroorzaken.

Voor de diagnose van een contactallergie moet een gekwalificeerde allergoloog worden geraadpleegd. Hij kan bijvoorbeeld een epicutane test gebruiken om te bepalen of er een contactallergie aanwezig is.

In tegenstelling tot andere vormen van allergieën zijn contactallergieën niet te genezen door middel van specifieke immunotherapie. Daarom is de beste manier om om te gaan met deze allergie het vermijden van contact met de allergene stoffen. Crèmes met cortisone of antihistaminica worden vaak gebruikt voor de acute behandeling van de symptomen.

Voedselallergieën

Een voedselallergie is een allergie waarbij het immuunsysteem allergisch reageert op bepaalde eiwitten die met voedsel worden ingenomen. Voedselintoleranties zijn echter niet hetzelfde als voedselallergieën. Deze vertonen eveneens allergie-typische symptomen, maar treden op zonder de betrokkenheid van het immuunsysteem.

De typische symptomen van een voedselallergie zijn zwelling van het gezicht, de handen of de benen. Maag- en darmklachten, zoals diarree en braken, zijn ook een veel voorkomende secundaire reactie.

In het algemeen kunnen twee soorten voedselallergieën worden onderscheiden:

• Een primaire voedselallergie treedt op wanneer bepaalde eiwitcomponenten van het voedsel een sensibilisering van het immuunsysteem teweegbrengen, wat meestal gepaard gaat met ernstige allergische reacties. Het wordt vooral bij kinderen waargenomen en wordt vaak veroorzaakt door koemelk, eieren, tarwe, soja of noten.

• Een secundaire voedselallergie is een kruisallergie voor andere allergenen, zoals bepaalde pollen. In dergelijke gevallen zijn de eiwitstructuren van de respectievelijke allergie triggers vergelijkbaar. De symptomen komen dan overeen met die van een primaire allergie. De belangrijkste triggers zijn appels, noten, bepaalde groenten en granen, maar ook vis en schaaldieren.

Iedereen die lijdt aan een vorm van voedselallergie moet worden voorbereid op een noodsituatie. Aan de andere kant is het belangrijk om de dagelijkse omgang met overeenkomstige allergenen te oefenen.

In een acuut geval kunnen verschillende anti-allergische middelen helpen om de symptomen veroorzaakt door een voedselallergie onder controle te houden. Als er een risico bestaat op ernstige anafylactische reacties, moeten er altijd geschikte medicatie en een gebruiksklare adrenalinespuit beschikbaar zijn.

Dierenallergie

In tegenstelling tot de gangbare naam dierenhaarallergie is de trigger van allergische reacties niet het haar van de dieren, maar bepaalde allergenen die, bijvoorbeeld, in het zweet, speeksel, urine of uitwerpselen van het dier zitten.

Bijna elk dier kan bij mensen allergieën veroorzaken. Allergische reacties veroorzaakt door allergenen van katten, honden, vogels of knaagdieren komen vaak voor. Dierenallergieën leiden vaak tot zogenaamde kruisallergiën, dit wil zeggen dat diegenen die, bijvoorbeeld, allergisch zijn voor paarden, ook vaak allergisch zijn voor katten en honden.

De meeste allergieën voor dieren zijn type I allergieën. Hun typische symptomen zijn allergische rhinitis. In sommige gevallen kunnen dierenallergieën ook leiden tot allergische astma of een anafylactische reactie. Neurodermitis kan ook worden veroorzaakt of bevorderd door een dierenallergie.

De beste manier om met een dierenallergie om te gaan is om contact met de bijbehorende allergenen te vermijden. Anti-allergische middelen kunnen worden gebruikt voor de acute behandeling van klachten. 

Het is niet eenvoudig om zelf vroegtijdige tekenen van allergie op te sporen. De lichtere symptomen van een allergie lijken namelijk vaak op de symptomen van een verkoudheid. Een allergische verkoudheid gaat, net zoals een normale verkoudheid, gepaard met een loopneus en regematig niezen. In tegenstelling tot een geleidelijk toenemende verkoudheid, beginnen de symptomen van een allergie meestal plotseling en kunnen ze variëren afhankelijk van de omgeving. Degenen die last hebben van hooikoorts zullen meer problemen hebben wanneer ze zich in de natuur bevinden. Een verkoudheid daarentegen gaat vaak gepaard met andere symptomen zoals hoofdpijn, pijnlijke ledematen en algemene vermoeidheid. Bij een allergie is de afscheiding uit de neus altijd waterig en helder, terwijl bij een bacteriële verkoudheid het kleverig en groen/geel van kleur is. Sterkere allergische reacties zijn meestal makkelijker op te sporen dan mildere. Bij acute ademhalingsproblemen of huiduitslag is het bijzonder belangrijk om mogelijke oorzaken te identificeren.

Allergietests

Zekerheid over de vraag of je last hebt van allergieën kan alleen worden gegeven door een allergietest die wordt uitgevoerd door een allergoloog. Veel huisartsen, kinderartsen, dermatologen of neus-keel-en-oorartsen hebben hier ook de juiste kwalificaties voor.

De meest gebruikte testprocedure is de zogenaamde priktest:

• Deze test is geschikt voor het opsporen van allergieën van type I, omdat mogelijke reacties na korte tijd zichtbaar worden. De priktest wordt meestal gebruikt om verschillende soorten stuifmeel, huisstofmijten, schimmelsporen en dierlijke allergenen te testen.

• Bij een priktest past de allergoloog meestal verschillende oplossingen toe die de typische allergenen bevatten op de huid van de onderarm. De allergoloog gebruikt dan een naald om licht door te dringen in de huid op de geprepareerde plaatsen, zodat de stoffen in contact komen met de afweercellen in de huid.

• Als er sprake is van sensibilisatie voor een van de geteste allergenen, zullen jeuk en roodheid op de betreffende plaats optreden. 

Allergieën kunnen ook worden opgespoord door middel van een bloedonderzoek:

• Een algemeen verhoogd immunoglobuline E (IgE) gehalte in het bloed is al een indicatie van de aanwezigheid van een allergie. Een onderzoek van de allergeenspecifieke IgE-antilichamen maakt het mogelijk om uitspraken te doen over het type allergie.

• Deze tests zijn ook geschikt voor het opsporen van allergieën bij kinderen. Kinderen waarvan je denkt dat ze allergische reacties hebben moeten een allergoloog raadplegen.

Een alternatieve test voor kinderen is de zogenaamde epicutane test:

• Bij deze test worden allergie veroorzakende stoffen gedurende een periode van maximaal twee dagen met een pleister op de huid aangebracht.

In sommige gevallen kan een zogenaamde provocatietest nuttig zijn om een allergie te bevestigen. Bij een provocatietest worden de allergenen rechtstreeks in contact gebracht met de relevante lichaamsregio’s, bijvoorbeeld, de slijmvliezen. Provocatietest worden gebruikt om voedsel-, insectengif- en medicijnallergieën te diagnostiseren. 

Er zijn verschillende manieren om met een gediagnosticeerde allergie om te gaan. De ergste manier is zeker de allergie gewoon negeren en de bijbehorende lasten te dragen, omdat allergische reacties kunnen verergeren als er niets aan wordt gedaan. Na verloop van tijd kan de allergische verkoudheid zich ontwikkelen tot een allergische astma.

Hieronder vind je drie alternatieve methoden:

1. Vermijd allergenen

Het vermijden van allergietriggers is in veel gevallen gemakkelijker gezegd dan gedaan. Iedereen die lijdt aan een bekende medicijnallergie of -intolerantie kan met een arts overleggen om alternatieven te vinden.

Zelfs als je een dierenallergie hebt, kan je best de gesloten ruimtes waarin huisdieren worden gehouden vermijden. Bij een huisstofmijtallergie of bij sommige contactallergieën zijn de strategieën voor het vermijden van deze allergenen consequent en frequent ingrijpen. Wie, bijvoorbeeld, aan hooikoorts lijdt, zal het echter moeilijk hebben om volledig aan deze allergenen te ontsnappen. In de meeste gevallen kunnen slechts bepaalde tijdelijke en ruimtelijke aandachtspunten worden geïdentificeerd, die mogelijk omzeild kunnen worden. Het is echter vaak moeilijk om een allergische reactie volledig te ontlopen door triggers compleet te omzeilen.

 

2. Verminderen van allergiesymptomen

In gevallen waarin allergene milieu-invloeden niet kunnen worden vermeden, zijn er middelen die geschikt zijn om de effecten van een allergische reactie te beperken. In veel gevallen geven neussprays of oogdruppels enige verlichting bij een allergische verkoudheid. Bij allergische astma worden vaak gewone astmageneesmiddelen (sprays en inhalators) gebruikt. Cortisone wordt ook gebruikt voor diverse allergieën, met name neurodermitis.

Specifieke geneesmiddelen zijn ook geschikt om de symptomen van een allergische reactie te verlichten of zelfs te elimineren. Antihistaminica en mestcelstabilisatoren (degranulatieremmers) behoren tot de meest effectieve groepen actieve bestanddelen van dit type geneesmiddelen. Beide hebben verschillende effecten: de ene zorgt ervoor dat allergische reacties zich niet kunnen ontwikkelen, terwijl de andere het beloop kunnen afremmen.

Deze middelen bestaan doorgaans in de vorm van tabletten en worden ook vaak preventief gebruikt. Het is echter belangrijk om te onthouden dat het gebruik van deze geneesmiddelen je allergie niet kan genezen, maar enkel de klachten helpen bestrijden/onderdrukken.

3. Therapeutische benaderingen voor allergiepatiënten

Specifieke immunotherapie, ook wel desensitisatie of hyposensitisatie genoemd, is een behandeling die gericht is op een stapsgewijze immunisatie tegen allergene stoffen. Uiteindelijk moeten allergische reacties veroorzaakt door contact met allergenen op lange termijn worden uitgesloten.

Dit wordt gedaan door het immuunsysteem gedurende een lange periode voortdurend te confronteren met allergenen. Aanvankelijk worden wekelijks slechts kleine dosissen allergenen toegediend. Later wordt de dosis verhoogd en worden de intervallen tussen de doses verkort. Over het algemeen vindt specifieke immunotherapie plaats over een periode van meerdere jaren.

De exacte identificatie van de betreffende allergenen is een belangrijke voorwaarde voor het succes van desensitisatie. Conventionele allergietests zijn vaak niet voldoende. Voor een exacte bepaling van de allergie kunnen diagnostische methoden worden gebruikt.

Specifieke immunotherapie is bijzonder geschikt als behandeling voor:

• Hooikoorts
• Huisstofmijtallergie
• Schimmelsporen allergie
• Insectengifallergie
• Dierenallergie

Gepubliceerd op: 22.09.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________