Anticonceptie - Hoe een zwangerschap voorkomen?

Anticonceptie is een vast onderdeel van het seksleven van de meeste mensen. Maar welke vorm van anticonceptie is het beste? De lijst van anticonceptiemiddelen is lang: naast de hormonale varianten zoals de pil, de vaginale ring of de anticonceptiepleister is er een heel scala van niet-hormonale mogelijkheden. Deze omvatten condooms voor mannen en condooms voor vrouwen, het koperspiraaltje en het pessarium. Alle methoden hebben hun voor- en nadelen. Hormonale anticonceptie, bijvoorbeeld, wordt als zeer veilig beschouwd, maar heeft een grotere kans op bijwerkingen dan niet-hormonale methoden. Het condoom daarentegen heeft ten opzichte van alle andere voorbehoedsmiddelen het voordeel dat het bescherming biedt tegen seksueel overdraagbare ziekten. Eén ding is zeker: er bestaat niet zoiets als de perfecte vorm van anticonceptie. Het is aan ieder individu om te beslissen welke anticonceptiemethode het best bij zijn of haar behoeften past.

Niet alle voorbehoedsmiddelen zijn hetzelfde. Of het nu gaat om een condoom of de pil, een spiraaltje of de "temperatuurmethode": er zijn veel verschillende manieren om een zwangerschap te voorkomen. 

Elke maand rijpt een eicel in de eierstokken van een gezonde, geslachtsrijpe vrouw. Wanneer de eisprong plaatsvindt, gaat het eitje via de eileider naar de baarmoeder. Daar kan ze gedurende een bepaalde tijd bevrucht worden door een mannelijke zaadcel. Wanneer een zaadcel een eicel kruist, versmelten de twee. Als de bevruchte eicel zich nestelt in het baarmoederslijmvlies, vormt dit het begin van een zwangerschap.

Dit bevruchtingsproces kan op verschillende manieren worden voorkomen met behulp van anticonceptie. Afhankelijk van de anticonceptiemethode wordt dit bereikt door, bijvoorbeeld:

• te voorkomen dat de zaadcellen de vagina kunnen binnendringen;
• de zaadcellen te doden;
• de eisprong te onderdrukken;
• geen geslachtsgemeenschap te hebben tijdens de vruchtbare dagen.

Er kan een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen hormonale en niet-hormonale anticonceptiemethoden.

Hormonale anticonceptiemiddelen:

• voorkomen dat de vrouw een eisprong heeft;
• maken het moeilijker voor de zaadcellen om de eicel te bereiken door de consistentie van het slijm in de baarmoederhals te veranderen;
• zorgen ervoor dat het baarmoederslijmvlies niet voldoende wordt opgebouwd, zodat een bevruchte eicel zich daar niet zo gemakkelijk kan innestelen.

De anticonceptiepil wordt bijzonder vaak gebruikt als voorbehoedsmiddel. De klassieke vorm van de pil bevat de twee vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progestageen. Zij onderdrukken de eisprong, verhinderen de vorming van het baarmoederslijmvlies en maken het slijm in de baarmoederhals minder doorlaatbaar voor zaadcellen. Een variant van de anticonceptiepil is de minipil, die geen oestrogeen bevat maar alleen het progestageen levonorgestrel of desogestrel. Voor een effectieve bescherming moet de pil elke dag door de vrouw worden ingenomen, bij voorkeur op hetzelfde tijdstip. Per cyclus is er een "pauze", waarin de pil een week niet wordt ingenomen. In deze periode begint dan de menstruatie.

Naast de pil zijn er nog tal van andere hormonale anticonceptiemiddelen, bijvoorbeeld:

• de anticonceptiepleister
• de vaginale ring
• de hormoonspiraal
• de prikpil
• het hormoonimplantaat

Net als de anticonceptiepil geeft de anticonceptiepleister de hormonen oestrogeen en progestageen af. De pleister moet elke week vervangen worden. In de vierde week van de menstruatiecyclus wordt er geen pleister aangebracht en begint de menstruatie.

De vaginale ring is gemaakt van plastic en wordt door de vrouw in de vagina geplaatst, vergelijkbaar met een tampon. Na drie weken wordt de ring verwijderd. Na een week pauze, wordt een nieuwe ring geplaatst. De vaginale ring geeft continu oestrogeen en progestageen af.

Het hormoonspiraaltje is een staafje, meestal in een T-vorm gebogen, dat in de baarmoeder wordt geplaatst. Het kan daar enkele jaren blijven. Het spiraaltje geeft voortdurend levonorgestrel af in de baarmoeder. Het hormoon maakt het slijm in de baarmoederhals dikker en het sperma minder beweeglijk. Dit maakt het moeilijk om de eicel te bereiken. Bovendien zorgt levonorgestrel ervoor dat het baarmoederslijmvlies zich minder ophoopt, zodat een bevruchte eicel zich daar niet zo gemakkelijk kan innestelen.

De prikpil of het hormoonimplantaat (hormoonstaafjes) kunnen nuttig zijn als de vrouw voor langere tijd anticonceptie wil gebruiken. Het hormoonimplantaat is een klein plastic staafje dat de arts net onder de huid van de bovenarm plaatst. Daar geeft het continu kleine hoeveelheden van het progestageen-hormoon etonogestrel af. Het staafje beschermt drie jaar tegen zwangerschap. De prikpil bevat een hoge dosis progestageen en heeft relatief vaak bijwerkingen in vergelijking met andere methoden. Daarom mag het alleen worden gebruikt als andere anticonceptiemiddelen geen optie zijn.

Niet-hormonale anticonceptiemiddelen zijn onder meer:

• condooms
• koperspiraal
• diafragma
• natuurlijke gezinsplanningsmethoden

Condooms worden niet alleen gebruikt als voorbehoedsmiddel, ze beschermen ook tegen seksueel overdraagbare ziekten. Naast het klassieke mannencondoom is er ook het minder gebruikelijke vrouwencondoom. Deze moet vóór de geslachtsgemeenschap in de vagina worden geplaatst, zodat de baarmoederhals volledig wordt bedekt door het gesloten uiteinde en de vulva door het open uiteinde.

Het koperspiraal wordt in de baarmoeder geplaatst. Daar geeft het voortdurend koperionen af. Koper tast het slijmvlies van de baarmoeder en de baarmoederhals aan en remt de bewegingsmogelijkheden van het sperma. Een koperspiraal kan enkele jaren in de baarmoeder blijven.

Een diafragma of pessarium is een elastische, siliconen ring of kapje. Deze wordt voor de geslachtsgemeenschap bedekt met een gel die de beweeglijkheid van het sperma afremt. Het wordt dan in de vagina ingebracht, zodat het de baarmoederhals afsluit. Dit is om te voorkomen dat de eicel en het sperma elkaar kruisen. Voor een veilige anticonceptie moet het pessarium ten minste zes uur in de vagina blijven.

Voor natuurlijke gezinsplanningsmethoden zijn nauwkeurigheid en discipline vereist. Met een beetje oefening kan aan de hand van de 's morgens gemeten lichaamstemperatuur en de consistentie van de vaginale afscheiding worden bepaald wanneer een vrouw ongeveer vruchtbaar is. Dit wordt ook wel de symptothermische methode genoemd. Om zwangerschap te voorkomen, moet het koppel voorbehoedsmiddelen gebruiken of zich onthouden van seks tijdens de vruchtbare dagen.

Bovendien bestaan er tal van andere anticonceptiemethoden, van chemische middelen die het sperma tijdelijk doden tot sterilisatie, waardoor je permanent onvruchtbaar bent. Bij sterilisatie bij mannen, een vasectomie, snijdt de chirurg beide zaadleiders in de testikels door. Bij sterilisatie van de vrouw worden de eileiders afgesloten of doorgesneden.

In het algemeen worden hormonale anticonceptiemethoden, zoals de pil of de hormoonpleister, als zeer veilig beschouwd. Hoe veilig precies, hangt af van de ingrediënten, maar ook van de vraag of de methode regelmatig en correct wordt toegepast.

De toediening van hormonen kan echter leiden tot verschillende bijwerkingen. Dit zijn onder andere:

• een benauwd gevoel op de borst
• misselijkheid
• hoofdpijn

Bovendien kan er een verhoogd risico op een bloedklonter (trombose) zijn.

Niet-hormonale methoden daarentegen hebben geen of nauwelijks bijwerkingen. Hun nadeel is dat ze niet zo veilig zijn als hormonale methoden. Bij correct gebruik bieden veel niet-hormonale methoden echter ook een relatief betrouwbare bescherming tegen zwangerschap. Deze omvatten het condoom en het koperspiraaltje. Natuurlijke anticonceptiemiddelen daarentegen worden als vrij onveilig beschouwd.

Eén ding is zeker: er bestaat geen perfecte anticonceptiemethode. Welke methode het beste is, hangt af van veel persoonlijke factoren, bijvoorbeeld:

• welke prioriteit de betrouwbaarheid en veiligheid van de methode heeft.
• of natuurlijke gezinsplanningsmethoden voldoende zijn of dat langdurige anticonceptie nodig is.
• welke gezondheidsproblemen en lichamelijke aandoeningen de vrouw heeft (hormonale methoden zijn bijvoorbeeld niet geschikt voor bepaalde aandoeningen).
• in wat voor relatie/levenssituatie de vrouw zich bevindt.
• hoe goed men met de beoogde methode kan omgaan, of men liever hormonale of niet-hormonale methoden gebruikt.
• de methode ook bedoeld is om te beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen zoals syfilis of HIV.

Uiteindelijk bestaat er geen algemeen antwoord op de vraag naar een geschikt voorbehoedsmiddel - iedereen moet voor zichzelf uitmaken welk voorbehoedsmiddel het best bij hem/haar past. Je gynaecoloog, bijvoorbeeld, kan je hierbij helpen: Hij of zij kan wijzen op de individuele voor- en nadelen van de verschillende methoden en persoonlijk advies geven.

Gepubliceerd op: 05.10.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________