Diabetes mellitus - Oorzaken, symptomen en behandeling

Meer dan 2000 jaar geleden hadden artsen het al over “zoete doorstroom”, toen ze tijdens een smaaktest te veel suiker in de urine van hun patiënten ontdekten. Diabetes mellitus is sindsdien een technische term, met Grieks-Latijnse oorsprong, in de geneeskunde geworden. Inmiddels is diabetes helaas uitgegroeid tot een van de meest voorkomende ziektes: naar schatting zou 1 op de 2 Belgen diabetes hebben.

Diabetes mellitus is een stofwisselingsziekte, gekenmerkt door een verhoogd suikergehalte in de urine. Het is dan ook geen toeval dat men in de volksmond spreekt over “suikerziekte”.

De verhoogde suikerspiegel in de urine is slechts één symptoom. Het lichaam reageert ook op andere manieren op deze stofwisselingsziekte. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Sterke dorst
• Honger
• Gewichtsverlies
• Frequente drang om te plassen
• Jeuk
• Wazig zien
• Flauwte
• Gevoeligheid voor infecties

Of het nu gaat om type 1 (auto-immuunziekte) of type 2 diabetes (gevolg van je levensstijl): de symptomen zijn zeer licht in het begin, en daarom wordt diabetes vaak toevallig ontdekt. Het duurt maanden voordat een hoge bloedsuikerspiegel tot schade in het lichaam leidt, bijvoorbeeld, aan het netvlies (diabetische retinopathie), de nieren (diabetische nefropathie), de zenuwen (diabetische neuropathie) ...

Suiker in de urine, hoe is dat nu eigenlijk mogelijk, en waarom zijn de waarden zo hoog bij diabetici? Dat is te wijten aan een hormoon genaamd insuline.Het zorgt ervoor dat de bloedsuikerspiegel in het lichaam in evenwicht blijft. Insuline is een taxi voor de suiker in je bloed: het bindt suikermoleculen en transporteert ze naar de cellen van je lichaam waar ze opgeslagen of omgezet worden in energie.

Als iemand lijdt aan diabetes, stopt het vervoer van insuline, soms volledig, zodat de bloedsuiker niet naar de cellen wordt getransporteerd, maar in het bloed blijft zitten. Dit kan fataal zijn omdat het de slagaders permanent kan blokkeren en ziektes kan veroorzaken zoals blindheid, hartinfarcten of beroerten. De nieren werken hard om de bloedsuiker uit het lichaam te halen, waardoor ze op lange termijn beschadigd geraken.

Er bestaan verschillende soorten diabetes afhankelijk van de oorzaak van het stagnerende bloedsuikertransport:

Type 1

Er is een tekort aan insuline in het lichaam, omdat er te weinig of zelfs helemaal geen insuline meer wordt aangemaakt. De oorzaak hiervan is dat de alvleesklier wordt aangevallen door het eigen immuunsysteem (auto-immuunziekte). De functie van de insulineproducerende cellen is daardoor sterk verstoord. Deze vorm van diabetes staat ook bekend als “jeugddiabetes”, omdat type 1 vooral jonge mensen treft (voor de leeftijd van 20 jaar).

Insuline-injecties zijn meestal het middel bij uitstek voor dit type diabetes. Het juiste dieet hebben is hier belangrijk: ze moeten namelijk weten hoeveel koolhydraten in hun voedsel zit zodat ze de juiste hoeveelheid insuline kunnen toedienen om hypoglykemie of hyperglykemie te voorkomen.

Type 2

Hoewel het lichaam in dit geval wel genoeg insuline aanmaakt, wordt het niet herkend of afgewezen door de lichaamscellen die de bloedsuikerspiegel zouden moeten verlagen. Dit voorkomt dat de insulinetaxi’s zich van hun lading kunnen ontdoen. De insuline verliest dus zijn effect waardoor de alvleesklier steeds minder, en later zelfs geen, insuline meer zal produceren.

Deze vorm van diabetes komt doorgaans pas na de leeftijd van 30 jaar voor. Steeds meer jongeren lijden echter aan type 2-diabetes. Wetenschappers zeggen dat dit een gevolg is van een levensstijl die wordt bepaald door zwaarlijvigheid en een gebrek aan beweging. Toch spelen ook genetische factoren een rol bij dit type diabetes.

Dit type heeft niet noodzakelijk insuline-injecties nodig. Soms is een verandering in levensstijl genoeg: meer beweging, het juiste dieet en het vermijden van tabak en alcohol.

Type 3

Dit type is een verzamelnaam voor acht andere, internationaal erkende diabetes types.

Type 3 diabetes wordt veroorzaakt door medicatie (bijvoorbeeld cortisone of diuretica), alcoholmisbruik of een chronische ontsteking van de alvleesklier. Ook auto-immuunziekten of een verstoorde hormoonproductie kunnen aan de oorzaak liggen.

Soms hebben mensen geluk doordat de dokter toevallig de te hoge bloedsuikerspiegel opmerkt. Diabetes treedt mogelijk op wanneer:

• het glucosegehalte in het bloed boven de 11,1 mmol/l is na een maaltijd
• Het glucosegehalte in het bloed ongeveer 6,9 mmol/l, wanneer je nuchter bent
• het HbA1c-gehalte van een volwassen persoon hoger ligt dan 53 mmol/mol.

Bij een mogelijke diabetes type 2 wordt de zogenaamde glucosetolerantietest uitgevoerd: de patiënt drinkt een vaste hoeveelheid van een suikeroplossing op een lege maag. De bloedsuikerspiegel wordt eerst gemeten, en daarna 2 uur later nog eens. Als de bloedsuikerwaarde na twee uur 11,1 mmol/l of hoger is, heeft de patiënt diabetes.

Diabetes zelftest

Je kan ook regelmatig een zelftest uitvoeren. Het risico op het ontwikkelen van diabetes kan snel worden gecontroleerd op het internet. Ook teststrips zijn te koop en geven in enkele minuten aan of je te veel suiker in je urine hebt.

Te veel suiker in het bloed beschadigt de bloedvaten op lange termijn. De wanden van de bloetvaten worden doorlaatbaar, wat kan leiden tot bloedingen. Bovendien worden de vaatwanden dikker door littekens, wat kan leiden tot vasculaire occlusies en doorbloedingsstoornissen.

Vooral de kleinere vaten, zoals die in het netvlies of in de nieren en zenuwen, lopen gevaar. Daarom kunnen visuele verstoringen of zelfs blindheid het gevolg zijn van onbehandelde diabetes, net zoals storingen van de nierfunctie of paresthesie (tintelingen, pijn, branderig gevoel) veroorzaakt door zenuwschade.

Ook grote bloedvaten kunnen er gevolgen van krijgen, omdat het atherosclerose veroorzaakt.

Orgaanbeschadiging veroorzaakt door onopgemerkte diabetes treedt pas op lang nadat het insulinemetabolisme verstoord is. Bij type 1 diabetes, bijvoorbeeld, wordt bijna 80% van de insulineproducerende bètacellen van de alvleesklier vernietigd voordat er pas symptomen verschijnen. Soms vermoedt men diabetes aan de hand van een diabetische coma.

Wat is een diabetische coma?

Het meest ernstige gevolg van hyperglykemie is een diabetische coma: de getroffen persoon valt in een diepe bewusteloosheid en de adem ruikt naar aceton (nagellakverwijderaar). In dit geval moeten de nooddiensten onmiddellijk opgebeld worden.

Wat is diabetische voet?

De schade veroorzaakt door onbehandelde diabetes aan de bloedvaten kan leiden tot wonden, vooral aan de voeten, die slecht genezen of zelfs bedekt zijn met zweren. Die wonden zijn vaak het gevolg van zenuwstoornissen, verwondingen of te veel druk (veroorzaakt door te strakke schoenen) worden niet opgemerkt door de getroffen persoon waardoor ze steeds groter en erger worden.

Hoewel diabetes een ernstige ziekte is waarvan de gevolgen enorm kunnen zijn, is het toch zeer goed behandelbaar. Het meest voorkomende type 2 is niet te genezen, maar dankzij goede therapie kunnen de gevolgen van de ziekte grotendeels worden voorkomen of verminderd.

Niet iedereen heeft vanaf het begin insuline-injecties nodig. Dit is voornamelijk bedoeld voor type 1 diabetici, maar sommige type 2 diabetici moeten op een gegeven moment ook extra insuline innemen. 1,5 miljoen diabetici maken op regelmatige basis gebruik van een extra dosis insuline. De bloedsuikerwaarden zijn bepalend voor het gebruik van insuline, vooral de de HbA1C-waarde is hier van bijzonder belang omdat het als het ware het bloedsuikergeheugen van het lichaam is.

• De gemiddelde bloedglucosewaarde bij diabetici van type 1 moet lager zijn dan 7,5% (of 58 mmol/mol).
• Bij type 2 diabetici moet de HbA1C- waarde tussen de 6,5 en 7,5% liggen (of tussen 48 en 58 mmol/mol).

Die extra dosis insuline bestaat in verschillende vormen, die vooral verschillen in de duur van hun werking:

• Normale insuline: werkt tot 5 uur lang.
• Insuline-analogen: werkt tot 3 uur lang.
• Langwerkende insuline-analogen: hebben ongeveer 24 uur effect.

Voor type 2 diabetici is een behandeling met medicijnen meestal voldoende. Zogenaamde antidiabetica verlagen de bloedsuikerspiegel en sommige hebben ook een beschermende werking op de nieren of het hart. Antidiabetica bevatten bijvoorbeeld:

• Glitazonen die de gevoeligheid van de cellen voor insuline verhogen.
• Sulfonylureum of gliniden die de insulineproductie verhogen.
• DPP4-remmers of GLP-1 analogen die de stofwisseling stimuleren.
• SGLT2-remmers die de uitscheiding van suiker in de nieren verhogen.
• Alfa-glucosidase remmers die ervoor zorgen dat de suiker langzamer wordt opgenomen in de darm.

In veel gevallen is insulinetherapie echter essentieel.

Insulinetherapie, hoe werkt het?

Om de bloedsuikerspiegel binnen de perken te houden, moet een groot deel van de diabetespatiënten (vooral degenen met type 1) zichzelf met insuline injecteren. Soms gebruiken ze een soort insulinepen, soms ook een insulinepomp, die op het lichaam wordt gedragen en regelmatig insuline afgeeft.

Bij een geïntensiveerde insulinetherapie injecteren patiënten zichzelf één of twee keer per dag met langwerkende insuline en tijdens de maaltijd opnieuw met kortwerkende, zogenaamde snelle insuline.

De hoeveelheid insuline die moet worden toegediend, hangt af van wat, wanneer en hoeveel voedsel de diabeticus eet. Met de correcte dosis kunnen hyper- en hypoglykemie vermeden worden.

Symptomen van hypoglykemie

• Snelle polsslag
• Dorst
• Drang om te plassen
• Misselijkheid
• Zwakte
• Duizeligheid
• Hoofdpijn
• Trillingen
• Bleekheid
• Rusteloosheid, angst
• Concentratiestoornissen

Het is belangrijk om snel te handen. Dextrose of een drankje met suiker brengen de bloedsuiker snel weer omhoog.

Symptomen van hyperglykemie

• Sterke dorst
• Drang om te plassen
• Vermoeidheid
• Lusteloosheid
• Misselijkheid
• Duizeligheid

Een uitgebalanceerd dieet voor diabetes

Vroeger kon je het overal vinden: diabetische chocolade. Ondertussen is het bewezen dat sommige “dieetvoeding” geen suiker, maar wel veel vet bevat. In plaats van te vertrouwen op dieetproducten, is het advies van vandaag om gezond en gevarieerd te eten met veel groenten en fruit, weinig vlees en vooral veel onverzadigde vetzuren zoals die in oliën, vis of noten.

Voedingsvezels (bijv. volkorenproducten, peulvruchten) zorgen er ook voor dat de bloedsuikerspiegel na het eten minder sterk stijgt. Bovendien voel je je langer voldaan met voedingsvezels, en dat is een voordeel als je ook wil afslanken.

Veel beweging: minder gewicht, minder risico’s

Overgewicht is een risicofactor voor diabetes. Veel beweging helpt om het lichaamsgewicht te normaliseren. Het verhoogt ook het lichaamsbewustzijn, waardoor je soms sneller geneigd bent om naar buiten te gaan, anderen te ontmoeten en misschien zelfs samen te wandelen.

Pas op voor stimulerende middelen zoals alcohol en tabak

Alcohol en tabak tasten de bloedvaten aan, verhogen de bloeddruk en kunnen veel ziektes (zoals kanker) veroorzaken. In het geval van diabetes is het aan te raden om alcohol en tabak te vermijden. Als je dit advies volgt, kan je je fitter voelen en ook regelmatig aan lichaamsbeweging doen.

Regelmatige doktersbezoeken

Elke diabeticus moet regelmatig een huisarts raadplegen. Enkel een dokter kan de eiwituitscheiding in de urine bepalen, de voeten op drukpunten en wonden onderzoeken en ook de bloeddruk en bloedvetwaarden meten.

Een regelmatig bezoek aan de oogarts om het netvlies te controleren op eventuele schade is ook zeer belangrijk voor diabetespatiënten.

Zeg ja tegen je diabetes

Bij de behandeling van diabetes is het niet alleen belangrijk dat de getroffen persoon insuline krijgt, maar ook dat de ziekte geaccepteerd wordt. Jezelf injecteren met insuline is niet het enige dat telt. Elke persoon met diabetes heeft een specifieke levensstijl nodig die hij of zij serieus neemt. Regelmatig je bloedsuikerspiegel meten hoort daar natuurlijk ook bij.

Samen is alles beter: zelfhulpgroepen

Zelfhulpgroepen kunnen je helpen als je net bent geconfronteerd met de diagnose van diabetes. Dit kan beangstigend zijn, maar het is belangrijk om deze angst te gebruiken als impuls om de ziekte echt aan te pakken. Andere getroffenen kunnen je goed advies geven! Zo zal je ook merken dat het leven van een diabetespatiënt niet zo anders is dan dat van niet-diabetici.

Gepubliceerd op: 06.10.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________