Epilepsie - Oorzaken, symptomen en behandeling

Epilepsie is het gevolg van een functiestoornis in de hersenen die op zijn beurt verschillende oorzaken kan hebben. Deze functiestoornis kan de hersenen volledig of gedeeltelijk treffen tijdens een epilepsie-aanval. Daarom wordt er een onderscheid gemaakt tussen twee soorten aanvallen: de gegeneraliseerde aanval en de focale aanval. Bij een gegeneraliseerde aanval zijn beide hersenhelften vanaf het begin aangetast, terwijl dit bij een focale aanval beperkt blijft tot slechts een gedeelte van de hersenen. De symptomen zijn voor elke soort anders. Een epileptische aanval kan bijvoorbeeld gepaard gaan met bewustzijnsverlies en hevige stuiptrekkingen, maar het is ook mogelijk dat slechts één lichaamsdeel, zoals een arm, trilt. Een ander mogelijk symptoom is de verandering van zintuiglijke waarnemingen of het optreden van visuele stoornissen. Door middel van geneesmiddelen kunnen de aanvallen onder controle gehouden worden, maar het is niet mogelijk om epilepsie te genezen. Hoewel epilepsie geen erfelijke ziekte is, kan een verhoogd risico op epileptische aanvallen wel aangeboren zijn. 

Volgens cijfers van het UZA is epilepsie, na migraine, de meest voorkomende neurologische aandoening in België. In ons land wonen meer dan 60.000 epilepsiepatiënten. 

Epilepsie is een neurologische aandoening die zich uit in zogenaamde "epileptische aanvallen". Deze aandoening kan op elke leeftijd optreden en wordt veroorzaakt door te veel signalen die worden uitgezonden door de hersenen. Bij een focale aanval ligt de oorzaak bij een bepaald overactief gebied, terwijl een algemeen overactief brein de aanleiding vormt tot een gegeneraliseerde aanval. Als gevolg van zo’n aanval kunnen er stuiptrekkingen optreden over het hele lichaam of in slechts één lichaamsdeel. De symptomen kunnen bovendien variëren van bewustzijnsverlies tot slechts een korte duizeling. Het is ook mogelijk dat er plotselinge zintuiglijke indrukken, zoals hallucinaties, optreden. Zulke aanvallen duren meestal niet lang en veroorzaken geen blijvende schade. 

De situatie wordt echter kritisch wanneer de "status epilepticus" bereikt wordt. Dit is een levensbedreigende toestand die wordt bereikt wanneer de epileptische aanval langer dan vijf minuten duurt of wanneer er meerdere aanvallen kort na elkaar optreden. In dit geval krijgen de hersenen niet meer voldoende zuurstof, waardoor het hart en de longen falen. Deze toestand kan dan ook de dood van de getroffene als gevolg hebben. Onmiddellijk medische hulp verlenen en de juiste verzorging bieden zijn in deze situatie van levensbelang. 

De hersenen bestaan uit miljarden zenuwcellen die met elkaar communiceren via elektrische en chemische signalen. De hersenen zelf zijn onderverdeeld in gebieden die spraak, beweging, gevoel of waarneming sturen. Een epileptische aanval is het gevolg van een tijdelijke disfunctie van groepen zenuwcellen die plotseling en gelijktijdig signalen met een hoge frequentie uitzenden en deze zo opleggen aan de naburige zenuwcellen. Afhankelijk van welk deel van de hersenen aangetast is, treden er andere symptomen op. 

De oorzaken van epilepsie zijn net zo gevarieerd als de symptomen tijdens een aanval. De gemene deler van alle verschillende oorzaken is wel een functiestoornis in de hersenen. Dit kan het gevolg zijn van genetische aanleg of van opgelopen schade aan de hersenen, bijvoorbeeld door: 

• een hersenvliesontsteking (meningitis) 
• een plotse ontsteking van het hersenweefsel (encefalitis) 
• een circulatiestoornis veroorzaakt door een beroerte (apoplexie) 
• tumoren 
• hersenletsel veroorzaakt door een ongeval 
• zuurstofgebrek tijdens de geboorte 
• een afwijking bij de ontwikkeling van de hersenen 
• een stofwisselingsstoornis van de hersenen 

Epileptische aanvallen kunnen worden onderverdeeld in twee soorten: gegeneraliseerde en focale aanvallen. Beide vormen kunnen zich verschillend manifesteren.

Gegeneraliseerde aanval 

Bij gegeneraliseerde aanvallen zijn de hersenen in hun totaliteit aangetast. De aanvallen zijn hierdoor niet noodzakelijk ernstiger dan focale aanvallen, maar ze leiden wel vaker tot verlies van bewustzijn en stuiptrekkingen over het hele lichaam. Je kan een gegeneraliseerde aanval herkennen aan volgende kenmerken: 

• Tonisch: een aanval van dit type is meestal van korte duur. De ledematen zullen verkrampen en verstijven, maar dit gaat niet gepaard met hevige stuiptrekkingen of bewustzijnsverlies.
• Atonisch: de spieren verslappen plotseling in één deel van het lichaam. Dit kan het risico op een val verhogen, wanneer de spieren in de knieën het onverwachts begeven. Ook bestaat de kans het bewustzijn te verliezen.
• Clonisch: bij dit type aanval verliest de getroffen persoon meestal het bewustzijn en de grote spiergroepen, zoals die in de armen of benen, trekken samen. Dit zorgt voor schokkende bewegingen.
• Myoclonisch: individuele spiergroepen trekken kort maar krachtig samen, terwijl de getroffene meestal nog bij bewustzijn is.
• Tonisch-clonisch ("grand mal"): dit type aanval wordt gekenmerkt door bewusteloosheid en intense stuiptrekkingen over het hele lichaam. Het kan voorvallen dat de mond begint te schuimen. Dit is vaak het typische beeld dat mensen hebben wanneer ze aan een epilepsieaanval denken.
• Absentie: dit is een milde vorm van gegeneraliseerde epilepsie. Deze aanval wordt gekenmerkt door plotselinge, korte onderbrekingen in het bewustzijn.

Gedrag tijdens een grand mal aanval 

Als omstaander kan je erg onder de indruk raken als je iemand op de grond ziet vallen en het bewustzijn verliezen tijdens een grand mal aanval, vooral als je niet weet hoe je moet reageren. Toch is helpen hier heel eenvoudig.

• Eerst en vooral: blijf kalm en let op de duur van de aanval. Als deze langer dan vijf minuten duurt, bel je onmiddellijk de hulpdiensten.
• Beveilig het gebied rond de persoon die op de grond ligt om het risico op letsel te minimaliseren.
• Verwijder kledingstukken die de ademhaling van de persoon kunnen belemmeren, zoals een sjaal of stropdas.
• Bescherm het hoofd van de persoon en steek nooit iets tussen zijn tanden.
• Zodra de stuiptrekkingen zijn afgenomen, draai je de patiënt in een comfortabele positie, zoals de foetushouding.
• Wees er voor de persoon wanneer hij weer bij bewustzijn komt en stel hem gerust.

Focale aanval 

Een focale aanval ontstaat in een specifiek gebied van de hersenen. Dit kan zich echter uitbreiden naar het volledige hersengebied en zo een gegeneraliseerde aanval veroorzaken. Daarom zijn de symptomen ook hier zeer gevarieerd. Afhankelijk van welk hersengebied aangetast is, kan het gezichtsvermogen veranderen (visuele aanval) of kan een ledemaat trillen (motorische aanval). Sommige patiënten ervaren angst of duizeligheid. Er kan ook een aura optreden, die zich uit in ongewone zintuiglijke waarnemingen, zoals hallucinaties, een tintelend gevoel of visuele stoornissen. Sommige mensen lopen tijdens een focale aanval doelloos rond, maken grimassen of smakken met hun lippen en hebben een verminderde focus of bewustzijn. 

Een ernstige epileptische aanval vergt veel van het lichaam. Veel patiënten hebben daarom aansluitend enkele uren slaap nodig om te herstellen. Sommigen herstellen echter sneller en kunnen hun dagelijkse routine makkelijker hervatten. Zulke aanvallen beschadigen de hersenen immers niet. Geestelijke beperkingen en symptomen zoals depressie, spraakproblemen en verlamming zijn dus slechts tijdelijk. Toch kan de angst voor een volgende aanval zeer stressvol zijn en leiden tot een permanente depressie. Een ander mogelijk gevolg van jaren vol zware aanvallen is dat de getroffen persoon vergeetachtiger wordt en zich minder goed kan concentreren. 

Mensen die aan epilepsie lijden, hebben meestal geen symptomen tussen verschillende aanvallen in. 

Als je voor het eerst een epileptische aanval hebt gehad, moet je je zo snel mogelijk laten onderzoeken door een arts. Meestal is het eerste aanspreekpunt hiervoor je huisarts, die je zal doorverwijzen naar een neurologische praktijk voor gespecialiseerde zorg. Sommige neurologen zijn namelijk gespecialiseerd in epilepsie. Om een diagnose te kunnen stellen, moet de getroffene een aantal vragen beantwoorden over het verloop en de duur van de aanval en vertellen welke symptomen omstaanders tijdens de aanval hebben waargenomen. Met deze informatie kan vaak al worden vastgesteld om welke soort aanval het gaat. 

Het is bovendien belangrijk om een onderscheid te maken tussen epilepsie enerzijds en andere ziektes die soortgelijke symptomen veroorzaken anderzijds. Zo kan epilepsie ook verward worden met migraine aura. Deze aandoening wordt niet enkel gekenmerkt door bonzende, eenzijdige hoofdpijn, maar uit zich ook in paresthesie. Dit is een stoornis in de gevoelssensatie, die zich uit door bijvoorbeeld tintelingen in de armen en benen. Ook kleine kinderen kunnen symptomen vertonen die doen denken aan een epileptische aanval. Wanneer ze een infectie met koorts hebben, kunnen ze namelijk last krijgen van koortsstuipen. Daarom volstaat een gesprek met de dokter niet en is ook neurologisch onderzoek belangrijk om de oorzaak van de aanval op te helderen. 

Om dit neurologisch onderzoek uit te voeren, gebruikt de arts een elektro-encefalogram (EEG). Dit toestel registreert de elektrische activiteit van de hersenen en op die manier worden de hersengolven gemeten. Dit proces is vergelijkbaar met het meten van de hartactiviteit via een elektrocardiogram (ECG). Via EEG onderzoekt de arts ook hoe de hersenen reageren op externe prikkels en of het, onder gecontroleerde omstandigheden, mogelijk is om een aanval uit te lokken bij de patiënt. Hiervoor wordt flikkerend licht gebruikt of wordt de patiënt gevraagd om gedurende een bepaalde tijd heel snel te ademen (hyperventilatie). Als deze prikkels effect hebben, wordt dit weerspiegeld in karakteristieke lijnen in het EEG. Om de diagnose te bevestigen, kunnen een lange termijn EEG en langere video-opnamen worden gebruikt. 

Daarnaast is het belangrijk om andere ziektes uit te sluiten: 

• Ook hartritmestoornissen kunnen leiden tot een korte bewustzijnsstoornis. 
• Bloedonderzoek helpt om een stofwisselingsstoornis als mogelijke oorzaak van epilepsie uit te sluiten. 
• Een kleine hoeveelheid zenuwvocht uit de rug (lumbaalpunctie) kan worden gebruikt om een ontsteking van de hersenen uit te sluiten. 
• Door middel van beeldvorming met magnetische resonantie (Magnetic Resonance Imaging of MRI) en de foto’s die zo van de hersenen gemaakt worden, kunnen mogelijke stoornissen in de bloedsomloop worden geïdentificeerd als oorzaak van de epileptische aanval. Denk hierbij aan een beroerte. 

Of en hoe epilepsie behandeld wordt, is een individuele beslissing. Het is belangrijk dat artsen gedetailleerde informatie geven over deze ziekte, welke behandelmethodes er bestaan en welke voor- en nadelen ermee verbonden zijn. 

Behandeling met geneesmiddelen 

In veel gevallen kan een epileptische aanval worden onderdrukt door geneesmiddelen in de juiste dosering. Dit soort geneesmiddelen noemt men ‘anticonvulsiva’. Het is echter niet mogelijk de ziekte te genezen. De juiste diagnose van het type epilepsie is belangrijk voor een effectieve behandeling met geneesmiddelen. De behandeling start met een lichte dosering, die vervolgens geleidelijk verhoogd wordt tot er geen aanvallen meer optreden of er geen bijwerkingen meer zijn. Als de originele behandeling niet het gewenste effect heeft, is het mogelijk om een aanvullend geneesmiddel in te nemen, dat ook in een hoge dosis wordt gegeven tot het gewenste effect wel bereikt is. Pas daarna mag het eerste geneesmiddel langzaam worden afgebouwd en uiteindelijk niet meer worden ingenomen.

Andere behandelingsopties 

In het geval van focale epilepsie bestaan er andere methodes, naast medicatie, die ingezet kunnen worden bij de behandeling, zoals chirurgie. Als de epilepsie wordt veroorzaakt door een misvorming in de hersenschors, zoals bij focale corticale dysplasie (FCD), kan een hersenchirurg de misvorming tijdens een operatie corrigeren en slechts enkele delen van de hersensubstantie verwijderen. In dit geval bestaat de kans dat de operatie de patiënt van de aanvallen afhelpt. In hoeverre het gebied in de hersenen dat de focale aanvallen veroorzaakt überhaupt geïdentificeerd en verwijderd kan worden, is bepalend voor het succes van de operatie. 

Naast een chirurgische ingreep kan ook een psychotherapeutische behandeling nuttig zijn als de levenskwaliteit wordt beperkt door stemmingswisselingen, angst of chronische uitputting. 

In het geval dat de “status epilepticus” bereikt wordt, moet noodmedicatie worden toegediend. De patiënt moet dit altijd bij zich hebben zodat derden, zoals familieleden, dit onmiddellijk kunnen toedienen. 

Als je epilepsie hebt, moet je ervoor zorgen dat je voldoende slaapt want dit verkleint het risico op een aanval. Zolang het risico op nieuwe epileptische aanvallen bestaat, is autorijden alleen toegestaan onder bepaalde voorwaarden die je het beste met je arts kan bespreken.  

Overweeg ook psychologische hulp te zoeken als je merkt dat je je beperkt voelt door de epilepsie of dat je sommige dagelijkse situaties niet meer aankunt. 

De Belgische Epilepsie Liga is een ledenvereniging die het welzijn van mensen met epilepsie en hun omgeving probeert te bevorderen. Contact met mensen die zich kunnen inleven in jouw situatie kan heel nuttig zijn bij het vinden van een manier om met deze ziekte om te gaan. 

Gepubliceerd op: 11.07.2024

____________________________________________________________________________________________________________________________