Ijzer - Hoe herken je een ijzertekort?

IJzertekort, of sideropenie, is het meest voorkomende tekort ter wereld. Sideropenie verwijst naar een gebrek aan ijzer in het lichaam, een sporenelement dat essentieel is voor de opname en opslag van zuurstof. IJzertekort kan leiden tot uiteenlopende symptomen, waaronder aanhoudende vermoeidheid, kloofjes van de mondhoeken, blaren op het mondslijmvlies (aften) of broos haar en nagels. Dit kan worden veroorzaakt door onvoldoende opname van ijzer uit de voeding, verlies van ijzer door bloedingen, of doordat het lichaam ijzer niet voldoende benut. Bij volwassenen kan een ijzerrijke voeding of het gebruik van voedingssupplementen het tekort meestal aanvullen. Toch moet een arts worden geraadpleegd alvorens supplementen te nemen.

IJzertekort is het meest voorkomende tekort in de wereld. Bijna twee miljard mensen hebben een tekort aan ijzer. Een laag ijzergehalte kan worden veroorzaakt door een onevenwicht tussen de ijzerbehoefte en de ijzerinname, maar ook door een verhoogd ijzerverlies.

Sporenelementen zijn mineralen die slechts in minieme hoeveelheden in het menselijk lichaam aanwezig zijn. Het lichaam heeft slechts een minimale dagelijkse inname van deze voedingsstoffen nodig. Naast ijzer zijn jodium, zink, fluor en kobalt enkele van de essentiële sporenelementen die vitale functies in het lichaam vervullen.

IJzer is dus een essentieel sporenelement voor de werking van het lichaam. Het is hoofdzakelijk betrokken bij de vorming van hemoglobine, dat de rode bloedcellen (erytrocyten) hun kleur geeft. De aanwezigheid van ijzer in hemoglobine maakt het transport van zuurstof in het bloed mogelijk. IJzer is ook een essentieel bestanddeel van myoglobine, een spiereiwit, en van andere eiwitten. In het bloed bindt ijzer zich aan transferrine, een eiwit dat zorgt voor het transport en de opname ervan door de lichaamscellen, zodat zij het kunnen gebruiken. Het deel van ijzer dat niet in de bloedbaan terechtkomt, wordt in de lever, de milt en het beenmerg opgeslagen als ferritine, een eiwit dat als reserve fungeert.

In geval van een tekort wordt ferritine eerst afgebroken om de productie van hemoglobine voort te zetten. In dit stadium blijft het gebrek vaak onopgemerkt. Als het tekort echter aanhoudt, kan de productie van hemoglobine verstoord raken en kan het tekort overgaan in wat bekend staat als "ijzergebreksanemie", waarbij het aantal erytrocyten verminderd is. Dit resulteert in een bleke huid, aanhoudende vermoeidheid en verminderde prestaties.

Onvoldoende inname van ijzer is de belangrijkste oorzaak van een tekort. De bevolkingsgroepen die het meeste risico lopen zijn vegetariërs en veganisten. Frequente bloeddonaties kunnen ook leiden tot ijzertekort.

Bovendien zijn bepaalde ziekten een risicofactor. Zo leiden eetstoornissen na verloop van tijd tot een verminderde opname van het mineraal. De meeste chronische darmziekten verhinderen ook dat het lichaam ijzer uit de voeding via de darmwand opneemt. Daarnaast kunnen bloedingen in het spijsverteringskanaal optreden en een verergerende factor zijn. Sommige medicijnen verstoren ook de opname van ijzer in de darm.

Een ijzerarm dieet en een slechte opname van ijzer in het lichaam zijn echter niet de enige oorzaken van een tekort. Het lichaam verliest ook op natuurlijke wijze ijzer via urine, zweet of tijdens de menstruatie. Als gevolg daarvan hebben vrouwen vijf keer meer kans op een ijzertekort dan mannen en hebben zij dus een grotere behoefte aan ijzer vanaf de puberteit tot de menopauze.

Een verhoogde ijzerinname is ook noodzakelijk voor:

• opgroeiende kinderen en jongeren
• topsporters of mensen die zeer sportief zijn
• zwangere vrouwen of vrouwen die borstvoeding geven
• patiënten die dialyse ondergaan.

Omdat het lichaam ijzerreserves (ferritine) heeft om uit te putten wanneer zich een tekort voordoet, duurt het meestal even voordat het tekort wordt opgemerkt. Als zich typische symptomen voordoen, zal de arts de patiënt eerst vragen naar risicofactoren (voorgeschiedenis), zoals de frequentie van bloedverlies, medicatie of dieet. Aangezien sideropenie echter vaak asymptomatisch is, wordt zij vaak bij toeval ontdekt tijdens een bloedonderzoek.

Hemoglobine is één van de waarden die bij een bloedonderzoek worden gemeten. Als het niveau van dit rode pigment erg laag is, kan dit worden geïnterpreteerd als een eerste teken van ijzertekort. De ferritineconcentratie is dan een nauwkeuriger maatstaf voor de hoeveelheid ijzer in het lichaam, hoewel het ferritineniveau kan stijgen in aanwezigheid van ontstekingen en zo een tekort kan maskeren. Transferrine, het eiwit dat verantwoordelijk is voor het transport van ijzer, kan ook worden gemeten om te bepalen of het verzadigd is met ijzer.

Voor de diagnose van bloedarmoede door ijzertekort is het ook belangrijk om het aantal rode bloedcellen te bepalen. Bovendien kan de arts een bloeduitstrijkje nemen om de vorm en de kleur te analyseren.

Laboratoriumonderzoek: de concentratie van ferritine en transferrine in het bloed speelt een belangrijke rol bij het stellen van de diagnose van een ijzertekort. De normale waarde van ferritine hangt af van het geslacht: bij vrouwen varieert deze van 15 tot 100 ng/ml, terwijl deze bij mannen tussen 30 en 100 ng/ml ligt. Voor transferrine, waarvan de verzadigingscoëfficiënt wordt gemeten, varieert de norm van 20 tot 40%. Als deze lager is dan 15%, kan de verzadigingscoëfficiënt op een tekort wijzen.

Om een ijzertekort te behandelen, moet eerst de oorzaak worden aangepakt. Als algemene regel geldt dat het verhogen van de inname van ijzerrijke voedingsmiddelen helpt om een tekort te verhelpen. De aanbevolen inname van ijzer is ongeveer 10-15 mg per dag. IJzer uit dierlijke producten wordt gemakkelijker en beter door het lichaam opgenomen dan ijzer uit plantaardige producten. In het bijzonder aanbevolen zijn:

• lever
• bloedworst
• rundvlees en varkensvlees
• tarwezemelen
• geroosterde sojabonen
• linzen
• volkorenbrood

Als een ijzerrijke voeding niet voldoende is of als het tekort zich heeft ontwikkeld tot ijzergebreksanemie, zal de arts ook voedingssupplementen voorschrijven. De supplementen worden gewoonlijk over een periode van drie tot zes maanden ingenomen. Om de drie maanden wordt een bloedtest uitgevoerd om het ijzergehalte te controleren. Als de aanvullende behandeling niet werkt, zijn verdere tests nodig om de precieze oorzaak van het tekort vast te stellen.

Opgelet!
Te veel ijzer kan de organen beschadigen. Het is daarom raadzaam een arts te raadplegen alvorens supplementen te nemen. Aangezien bepaalde voedingsmiddelen de absorptie van ijzer kunnen verstoren, moeten supplementen buiten de maaltijden worden ingenomen. Bovendien kan de inname van ijzersupplementen bijwerkingen hebben, zoals buikpijn, diarree of zwarte ontlasting.

Goed om te weten:
Een evenwichtige voeding levert het lichaam tussen 1 en 10 mg ijzer per dag, wat de natuurlijke verliezen van deze voedingsstof compenseert. Slechts 1 tot 2 mg wordt echter door de darmwand opgenomen, omdat ijzer uit de voeding in twee vormen voorkomt, de bivalente vorm (Fe2+) en de trivalente vorm (Fe3+), die minder goed door het lichaam wordt opgenomen. Om de absorptie van ijzer te verhogen, moet vitamine C als supplement worden genomen.

Een evenwichtige voeding vormt de basis voor gezonde ijzerwaarden. De dagelijkse consumptie van ijzerrijke voedingsmiddelen wordt in het bijzonder aanbevolen voor zwangere vrouwen, sporters en kinderen in de groei. Bovendien moet het ijzerniveau regelmatig worden onderzocht.

Aangezien er vele oorzaken van sideropenie zijn, is het raadzaam een arts te raadplegen in geval van vermoedelijke of bewezen deficiëntieverschijnselen. Bovendien mogen supplementen niet zonder voorafgaand medisch advies worden ingenomen vanwege het risico op orgaanschade door een teveel aan ijzer.

Gepubliceerd op: 10.10.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________