Littekenbehandeling - Hoe voorkom je overmatige littekens?

Na een verwonding, operatie, verbranding of huidziekte blijven er vaak littekens achter op de huid. Meestal genezen ze goed en vallen ze niet op. Maar sommige littekens zijn storend omdat ze net wel opvallen, door hun grootte of omdat ze jeuk of pijn veroorzaken. Wat kun je in dat geval doen?

Ons grootste orgaan, de huid, bestaat uit meerdere lagen: de eerste is de epidermis. Daaronder ligt de dermis, ook bekend als de lederhuid, en nog dieper gelegen is de subcutis, die voornamelijk bestaat uit bindweefsel en vet.

Als een blessure een litteken op de huid achterlaat, wil dat zeggen dat zowel de lederhuid als de opperhuid schade hebben opgelopen. Oppervlakkige wonden in de epidermis genezen normaal gesproken zonder sporen.

Wanneer de lederhuid aangetast is, probeert het lichaam de wonde zo snel mogelijk te sluiten om infecties te voorkomen. Wondgenezing vindt plaats in drie fases:

• Reiniging: het lichaam reinigt de wonde van ziektekiemen en vuil door middel van bloedingen en wondafscheiding.
• Genezing: de wonde begint langzaam te sluiten, nieuwe huidcellen of bindweefsel worden gevormd.
• Wederopbouw: het zichtbare littekenweefsel wordt gevormd. Het bestaat voornamelijk uit collageen en verschilt dus aanzienlijk van gezonde huid.

Littekenweefsel heeft meestal geen pigment. Het gebied is daarom bleker dan de omliggende huid. De getroffen gebieden hebben ook geen haarwortels, talgklieren of zweetklieren. Hierdoor hebben littekens vaak veel zorg nodig omdat ze snel droog en minder elastisch worden.

Gezonde littekens zijn plat, licht en voelen zacht aan. Ze veroorzaken geen pijn of ongemak. Er kunnen echter ook andere soorten littekens ontstaan, die visueel of medisch zeer belastend kunnen zijn.

• Atrofische littekens: dit zijn littekens die zich onder het normale huidniveau ontwikkelen. Het lichaam kon het aangetaste weefsel niet genoeg aanvullen en de wondranden groeiden niet meer samen. Atrofische littekens vormen daarom een oneffenheid in de huid, bijvoorbeeld na hevige acne of waterpokken.

• Hypertrofische littekens: hypertrofische littekens, in tegenstelling tot atrofische littekens, puilen gelijkmatig boven het huidniveau uit. Ze zijn dikker en hun uiterlijk doet denken aan dat van een touw. Hypertrofische littekens groeien echter niet voorbij de wondranden.

• Keloïden (littekenuitstulpingen): in deze vorm groeit het littekenweefsel ook voorbij de wondranden. De huid is ruw, rood, puilt uit en gaat gepaard met pijn of jeuk.

• Sclerotische littekens: letsels zoals brandwonden kunnen leiden tot zogenaamde littekencontracturen. Het bindweefsel blijft zich onder het gesloten litteken vermenigvuldigen, waardoor de huid erboven verkort en samentrekt. Naast de cosmetische problemen kunnen sclerotische littekens ook zeer pijnlijk zijn en de beweging beperken, vooral op de gewrichten.

Wat beïnvloedt het ontstaan van overmatige littekens?

• De leeftijd van de patiënt heeft een fundamentele invloed op de littekenvorming: oudere mensen hebben vaak minder littekens dan jongere mensen. Bij hen is de celdeling en nieuwe celvorming namelijk nog snel en sterk.

• De ernst van het letsel en de diepte van de wonde bepalen natuurlijk ook de grootte van het litteken - ook het belang van een consequente en deskundige verzorging van het genezende weefsel mag niet onderschat worden.

• Wanneer een wonde niet zonder complicaties is genezen omwille van een infectie, dan vormt zich vaak een litteken. Dit geldt ook voor bijvoorbeeld acne littekens: door de chronische ontsteking van de huid genezen de wonden bijzonder slecht.

• Beweging belemmert de wondgenezing: grote, storende littekens worden daarom vaak gevonden op gewrichten zoals schouders of knieën - waar de wonde wordt blootgesteld aan veel beweging en huidspanning.
• Genetica speelt ook een rol: keloïden worden bijvoorbeeld vaak gevonden bij mensen met een donkere huidskleur of bij mensen met een familiale aanleg voor vorming van littekens.

Het is eerst en vooral belangrijk om geduldig te zijn. Afhankelijk van de grootte of diepte van de wonde kan het tot een jaar duren voordat de littekenvorming volledig voltooid is. Tijdens het genezingsproces kun je er echter voor zorgen dat het littekenweefsel zo elastisch en klein mogelijk blijft:

• Stel een genezende wonde niet bloot aan spanningen zoals hitte, kou, druk of overmatige beweging. Dit stimuleert het littekenweefsel om te blijven groeien. Houd het aangetaste lichaamsdeel stil en beweeg de eerste paar weken zeer voorzichtig.

• Zorg voor een hygiënische omgeving en verzorg de wonde zodat deze niet ontstoken raakt. Dit houdt ook in dat er voldoende zuurstof tot bij de genezende wonde moet komen.

• Vooral bij jeukende littekens: niet krabben! Krabwonden stimuleren weefselvorming, wat later kan leiden tot uitpuilende littekens.

• Crèmes, zalven en pleisters kunnen helpen nadat de wonde is genezen. Hun actieve bestanddelen verzachten de geïrriteerde of jeukende huid, hydrateren, verminderen ontstekingen en houden het weefsel zacht. Het resultaat is minder overtollig weefsel en een kleiner en minder zichtbaar litteken.

Littekens goed verzorgen

In het dagelijks leven moet je ook rekening houden met het feit dat littekens altijd speciale zorg nodig hebben. Met een paar eenvoudige tips kun je je huid goed beschermen en verzorgen om zo littekens te voorkomen:

• Bescherm littekens consequent tegen zonlicht. Littekenweefsel heeft geen pigment zoals gezonde huid en heeft daarom geen zelfbescherming tegen uv-licht. Bedek daarom altijd littekens of gebruik een zonnecrème met een hoge beschermingsfactor. Hetzelfde geldt voor een bezoek aan de zonnebank.

• Aangezien littekens geen vet- en zweetklieren bevatten, moet je de huid altijd extra voorzien van vet en vocht.
• Een regelmatige massage met crème of olie helpt om de zones zacht en elastisch te houden. Belangrijk: gebruik geen littekenmassage totdat de wonde volledig is genezen. Het is het beste om een massagetherapeut of fysiotherapeut te hebben, zodat je de juiste procedure kan volgen.

Als een litteken enorm stoort, jeukt, pijn doet, steeds groeit of van kleur en vorm verandert, moet je een arts raadplegen. Er zijn verschillende behandelingen beschikbaar om een storend litteken te behandelen. Ze kunnen echter allemaal alleen maar weefselvorming minimaliseren en het ongemak van het litteken verminderen - een litteken zal er altijd anders uitzien dan de gezonde huid.

Niet-operatieve behandelingen

• Steroïde behandeling

Steroïden zoals cortisone hebben ontstekingsremmende effecten en kunnen de groei van hypertrofische littekens of keloïden remmen. Tijdens de behandeling injecteert de dermatoloog de werkzame stof met een dunne naald in het littekenweefsel.

• Cryotherapie

Bij een "Cryo"-behandeling, wat koud betekent, wordt een ijsspray of vloeibare stikstof geïnjecteerd in het littekenweefsel om het overtollige weefsel van hypertrofische littekens te vernietigen. Cryotherapie wordt vaak gebruikt in combinatie met een steroïde behandeling.

• Dermabrasie / chemische peeling

Beide behandelingen zijn bijzonder geschikt voor atrofische littekens. Ze zijn bedoeld om de bovenste huidlaag te verwijderen - bij een chemische peeling gebeurt dat door middel van een zuur, terwijl de bovenste huidlaag bij dermabrasie er mechanisch wordt afgeschraapt. Deze behandeling wordt doorgaans vaak onder narcose uitgevoerd.

• Lasertherapie

Met behulp van een laser verwijdert de dermatoloog het storende littekenweefsel van hypertrofische littekens of keloïden.

• Silicone

Siliconencrème, -pleisters of -folie worden gedurende enkele weken tot maanden op het litteken aangebracht. De silicone verzacht het weefsel en kan zo de littekens verkleinen en elastischer maken. Je kan ook preventief siliconenproducten gebruiken tijdens de wondgenezing.

Operatieve behandelingen

Littekenweefsel kan ook operatief verwijderd worden. Afhankelijk van de grootte en diepte wordt de nieuwe wonde gehecht of behandeld met een stuk getransplanteerde huid. Hierdoor kan het lichaam onder de best mogelijke omstandigheden een nieuw wondgenezingsproces ondergaan.

Zo is chirurgische verwijdering van hypertrofisch littekenweefsel bijvoorbeeld noodzakelijk:

• als het litteken cosmetisch zeer storend en psychologisch stressvol is en/of zo ongemakkelijk is dat het de mobiliteit van de gewrichten belemmert.

Een operatie kan echter pas na 1 jaar worden uitgevoerd. Pas dan is de wondgenezing compleet, waarbij in sommige gevallen littekens ook vanzelf verdwijnen.

Gepubliceerd op: 21.11.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________