Obesitas - Oorzaken, symptomen en behandeling

Obesitas wijst op het hebben van morbide overgewicht. Dit fenomeen is veelvoorkomend in de meeste Europese landen, wat deels te wijten is aan genetische aanleg en aan de moderne levensstijl. Denk hierbij aan overwegend zittende beroepen, een gebrek aan beweging in de vrije tijd, een traag metabolisme, verschillende ziektes, geneesmiddelen en de constante beschikbaarheid van calorierijk voedsel. Al deze factoren dragen bij aan overgewicht en bijgevolg aan obesitas, wat op zijn beurt secundaire ziekten in de hand werkt. Door veranderingen in deze levensstijl, zoals meer beweging en aangepaste eetgewoonten, kan het gewicht blijvend worden verminderd. Ook kinderen kunnen aan obesitas lijden. Naast leefgewoonten spelen ook sociaaleconomische factoren hier een rol.

Mensen die lijden aan obesitas of zwaarlijvigheid wegen te veel. Dit wordt veroorzaakt door een te hoog vetpercentage. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO of World Health Organization) definieert obesitas als een body mass index (BMI) van meer dan 30. 

Goed om te weten:

De BMI van volwassenen kan worden berekend door het gewicht (in kilogram) te delen door de lengte (in meter) in het kwadraat. De berekende waarde kan vervolgens worden vergeleken met een waardetabel om erachter te komen of je BMI normaal, te laag of te hoog is. 

Klik HIER om naar onze BMI-calculator te gaan.

Wat betekent de BMI-waarde voor volwassenen?

• BMI van minder dan 18,5: ondergewicht
• BMI tussen 18,5 en 24,9: normaal gewicht
• BMI tussen 25 en 29,9: overgewicht
• BMI tussen 30 en 34,9: obesitas graad I
• BMI tussen 35 en 39,9: obesitas graad II
• BMI van 40 of meer: obesitas graad III (obesitas permagna)

Voor kinderen wordt een andere berekening gebruikt, waarbij ook leeftijd en geslacht vereist zijn.

Kinderen en jongvolwassenen kunnen ook lijden aan overgewicht en obesitas, wat negatieve gevolgen heeft voor hun toekomst. Ze hebben namelijk vaak ook obesitas op volwassen leeftijd en lijden dan vaker aan diabetes of hart- en vaatziekten. Ook bij kinderen wordt obesitas in de hand gewerkt door een samenloop van verschillende omstandigheden. Zo hebben de voornamelijk sedentaire schoolroutine, zittende vrijetijdsactiviteiten, zoals televisiekijken, en de constante beschikbaarheid van calorierijk voedsel een directe invloed op het gewicht. Daarnaast wordt de omgeving van kinderen beïnvloed door sociaaleconomische en politieke omstandigheden. Denk hierbij aan hun familie, hun buurt waarin ze opgroeien, hun vrienden, hun dagopvang en hun school. Studies tonen aan dat kinderen uit financieel achtergestelde gezinnen meer kans hebben op overgewicht of obesitas dan kinderen uit financieel beter bedeelde bevolkingsgroepen. Wat betreft het geslacht, is er nauwelijks verschil tussen het aantal jongens en meisjes die te kampen hebben met zwaarlijvigheid.

Is obesitas een ziekte op zich of slechts een risicofactor voor secundaire ziekten? Tot op heden bestaat daar geen consensus over. Men is het er wel over eens dat het een risicofactor is voor aandoeningen zoals:

• hoge bloeddruk (hypertensie)
• diabetes mellitus type 2
• verkalking van de kransslagaders (coronaire hartziekte)
• leververvetting
• rugklachten
• slijtage van het heupgewricht (heup- of coxartrose)
• kniepijn

Ook psychisch kan je ernstig lijden onder obesitas. Een verminderd gevoel van eigenwaarde ontwikkelt zich vaak tot een depressie of bevordert gevoelens van angst. Wanneer de getroffene herhaaldelijk zijn angst en verdriet probeert te verlichten door middel van eetbuien, belandt men in een vicieuze cirkel.

De overgang van overgewicht naar obesitas verloopt geleidelijk. Veel mensen voelen zich nog gezond en lenig met een BMI van 25 of meer, wat bekend staat als pre-obesitas. Pas wanneer het gewicht dagdagelijkse taken bemoeilijkt, wordt obesitas symptomatisch merkbaar. De symptomen, zoals kniepijn, bevorderen de verergering van obesitas. Wanneer wandelen, lopen of de trap nemen ongemak veroorzaakt, wordt een schijnbaar teveel aan lichaamsbeweging namelijk vermeden.

De volgende symptomen zijn kenmerkend:

• overmatig zweten
• brandend maagzuur
• slechte wondgenezing
• gewrichtsslijtage
• onderbroken ademhaling tijdens de slaap
• spataderen
• psychologische problemen
• snel vermoeid na lichamelijke activiteit
• laag uithoudingsvermogen
• pijnlijke knieën, rug of heupen
• galwegkolieken door galstenen
• jichtaanvallen door hoge urinezuurspiegels

Overgewicht of obesitas is makkelijk te herkennen zonder lichamelijk onderzoek. De arts gebruikt echter verschillende methoden om de mate van obesitas vast te stellen. Ten eerste kan hij verschillende vragen stellen:

• Hoelang heb je al overgewicht?
• Heb je eerder gewichtsproblemen gehad?
• Kom je nog steeds aan?
• Heb je lichamelijke klachten, zoals rugpijn of kortademigheid?
• Hoe ziet je dagelijkse voeding eruit?
• Doe je elke dag aan lichaamsbeweging?
• Hebben andere familieleden soortgelijke problemen?
• Neem je geneesmiddelen en zo ja, welke?

Vervolgens wordt je BMI berekend. Als de waarde meer dan 30 is, wijst dit volgens de WHO op obesitas graad I. Andere methoden kunnen worden gebruikt om de diagnose te bevestigen en het risico op secundaire ziekten te bepalen.

De BMI is een belangrijke waarde, maar zegt niets over de vetverdeling in het lichaam. Omdat vet zich in de loop der jaren ophoopt rond de inwendige organen en ter hoogte van de buik, heupen, billen en benen, wordt de taille-heupverhouding (waist-to-hip ratio of WHR) ook gemeten. Om de taille-heupverhouding te verkrijgen, moet je de op de taille gemeten waarde delen door de op de heupen gemeten waarde. Voor een gezonde vetverdeling moet de uitkomst minder dan 0,85 zijn voor vrouwen en minder dan 1,0 voor mannen.

Lichaamsvet kan zich op verschillende manieren ophopen in het lichaam. Bij een appelvormig figuur hopen de vetreserves zich vooral ter hoogte van de buik op. Dit verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. Een peervormig silhouette wordt gekenmerkt door een overheersende verdeling van vet op de heupen, benen en billen, wat geen gezondheidsrisico inhoudt.

Ook de relatie tussen spiermassa, lichaamsvet en vocht is interessant voor de arts. Hiervoor voert hij een zogenaamde bio-elektrische impedantieanalyse (BIA) uit. De arts sluit de armen en benen via kabels aan op een apparaat dat een zwakke elektrische stroom door het lichaam leidt. Zo wordt de weerstand die het lichaam tegen de stroom biedt gemeten. Omdat de verschillende weefsels in het lichaam de stroom elk anders geleiden, kan het percentage lichaamsvet worden bepaald aan de hand van het weerstandsniveau.

Een mogelijk verder onderzoek is een bloedtest. Hierbij worden de cholesterol, leverwaarden en hartfunctie gecontroleerd. Dit laatste kan ook snel worden uitgevoerd met een elektrocardiogram (ECG) of echografie en is vooral nodig bij patiënten met kortademigheid en ademnood.

De behandeling van obesitas focust zich op het blijvend verminderen van het lichaamsgewicht om secundaire ziekten te voorkomen of bestaande symptomen te verlichten. Om dit te bereiken is een verandering van levensstijl met een ander dieet en meer beweging in het dagelijks leven belangrijk. Zo kan je beginnen met het nemen van de trap voor één of twee verdiepingen of een halte eerder uit de bus te stappen. Een voedingsdeskundige of een dieetplan opgesteld door een arts kan hierbij goede ondersteuning bieden.

Extra psychologische en fysiotherapeutische ondersteuning kan eveneens helpen om dit doel te bereiken én vast te houden. Speciale obesitasprogramma's bieden hierbij ook ondersteuning, omdat het vaak moeilijk kan zijn om lang volgehouden gewoontes te doorbreken.

Een operatie is ook een optie als er na 6 maanden behandeling geen resultaat is of wanneer de omstandigheden ervoor gunstig zijn. De maag kan zo operatief verkleind worden of er kunnen “omleidingen” (bypasses) geplaatst worden die het voedsel langs de maag heen leiden. Op deze manier neemt de maag minder voedsel op en ben je sneller verzadigd. Een maagring kan ook helpen om snel een verzadigd gevoel te krijgen. Dit is de enige operatie die kan worden teruggedraaid. Zelfs als er na een operatie snel succes wordt geboekt, kan dit alleen behouden blijven als de persoon zijn levensstijl blijvend verandert.

Als je last hebt van overgewicht, moet je advies inwinnen over je dieet en mogelijke sportactiviteiten. Niet elk dieet is zinvol en niet elke soort sport is geschikt als je wilt afvallen, het op de lange termijn wilt volhouden of als je al last hebt van je knieën of rug. Activiteiten die de gewrichten ontzien zijn fietsen, nordic walking, zwemmen of yoga. Als je knieën of rug het toelaten, kun je ook je calorieverbruik verhogen door te joggen. Maar ongeacht de sport helpt het al om alledaagse dingen anders te doen dan normaal, zoals sneller wandelen, de lift vermijden of een halte eerder uit de bus stappen.

Hoe vaker je beweegt, hoe sneller je conditie verbetert en hoe meer calorieën je verbrandt.

Zelfhulpgroepen kunnen erg motiverend en ondersteunend zijn. Het uitwisselen van caloriearme recepten en samen koken, samen sporten of met elkaar praten kan je dieet een boost geven. Gedragstherapie helpt je op zijn beurt om verkeerde gedachtepatronen te herkennen, om jezelf meer te waarderen, om gezonde eetgewoonten aan te leren en om de moed niet te verliezen bij tegenslagen tijdens het afvallen. Voor succes op lange termijn is het belangrijker om langzaam en met een uitgebalanceerd dieet af te vallen. Zo zal het gewichtsverlies van blijvende aard zijn. Snel afvallen met een crashdieet houdt namelijk het risico op een jojo-effect in. Duurzaam diëten neemt dus wel wat tijd in beslag. Als je eenmaal je streefgewicht hebt bereikt, is het belangrijk om niet terug te vallen in oude eetgewoontes. Zo zal je op gewicht blijven!

Gepubliceerd op: 02.07.2024

____________________________________________________________________________________________________________________________