Wondgenezing - Wat te doen bij welke wond?

Ons lichaam is een meester in de regeneratie, dat is vooral te zien in de genezing van wonden. Of het nu gaat om een operatie of een snee met een keukenmes, in de meeste gevallen geneest de huid zichzelf, zonder enige medische hulp. Toch geneest een wondje soms slecht. Hoe komt dat en hoe kun je het genezingsproces ondersteunen?

Als onze huid een verwonding oploopt, probeert deze het aangetaste weefsel zo snel mogelijk te hechten. Dit is belangrijk om ziektekiemen en omgevingsstimuli zoals kou of wrijving niet de kans te geven om verdere schade aan te richten. De fases van de wondgenezing zijn zeer zwaar werk voor ons organisme:

• Reiniging (exsudatiefase): Hoewel bloedingen de wonde reinigen, is overmatig bloedverlies gevaarlijk. Na de bloedstolling produceert het lichaam grotere hoeveelheden wondafscheiding. Dit zorgt ervoor dat ziektekiemen, vuil en oude cellen worden uitgespoeld. Dit proces wordt ook door witte bloedcellen zoals macrofagen en granulocyten ondersteund, die bacteriën en vreemde lichamen bestrijden. Deze fase is meestal na drie dagen voltooid.

• Herstel (granulatiefase): Bloedvaten en bindweefsel beginnen naar het geblesseerde gebied te groeien. Het nieuwe weefsel is rood en vochtig vanwege de hoge vasculaire dichtheid. Door de vorming van collageen - een eiwit van de huid en het bindweefsel - sluit de wonde zich geleidelijk aan naarmate de wondranden samentrekken. Dit proces kan tot 10 dagen duren. Vaak vormt er zich een korst van gedroogd bloedplasma en bloedcellen die het gewonde gebied beschermt.

• Regeneratie (epithelialisatiefase): Het nieuwe weefsel wordt sterker en stabieler, terwijl de vorming van bloedvaten en wondafscheiding vermindert. Hierdoor vormt er zich langzaam littekenweefsel op de wonde, dat in de loop van maximaal drie maanden geneest en de beschadigde huid haar volledige veerkracht terugkrijgt.

Wat is het verschil tussen primaire en secundaire wondgenezing?

Primaire wondgenezing ontstaat wanneer de gezonde wondranden opnieuw direct aan elkaar groeien. Dit is het geval bij kleine snijwonden, maar ook na een operatie of wanneer een wonde is gehecht. Dit zorgt voor een klein litteken, dat geen verdere complicaties veroorzaakt.

Secundaire wondgenezing daarentegen gaat over grote verwondingen waarbij de randen van het gezonde weefsel niet meer samen kunnen groeien. In plaats daarvan vult het lichaam de wonde van binnenuit met nieuw weefsel. Deze zogenaamde open wondgenezing vindt ook plaats wanneer bedlegerige mensen gewond raken, of bij voetzweren als gevolg van diabetes. Soms worden wonden opzettelijk opengelaten zodat ze niet kunnen dichtgroeien: besmette wonden moeten open genezen, zodat de ziektekiemen zich niet onder de hechting vermenigvuldigen en de wondafscheiding en etter de mogelijkheid hebben om weg te vloeien. 

Wanneer een wonde slecht of helemaal niet geneest, kan dat leiden tot verschillende klachten, afhankelijk van de oorzaak van de wondgenezingsstoornis: 

• Scheuren in het wondweefsel
• Niet sluitende wondranden
• Nieuwe gevormde bloeduitstortingen
• Ophoping van wondvocht onder de wonde
• Pijn
• Bloedingen

Wanneer moet een dokter naar de wonde kijken?

Raadpleeg je arts wanneer je vermoedt dat er sprake is van een wondgenezingsstoornis, maar vooral ook bij tekenen van wondinfectie. Dit kan namelijk leiden tot levensbedreigende bloedvergiftiging:

• De wonde is fel rood, warm en ruikt slecht
• Het is pijnlijk en vertoont toenemend wondvocht
• De lymfeklieren rond de wonde zijn gezwollen
• Je hebt koorts

Wat zijn de oorzaken van een slecht genezende wond?

Wondgenezingsproblemen komen relatief vaak voor; ze zijn namelijk een van de meest voorkomende chirurgische complicaties. Vooral ouderen boven de 60 lopen een bijzonder hoog risico: ze lijden drie keer zo vaak aan wonden die slecht of helemaal niet genezen dan jongeren. Ook bepaalde aandoeningen kunnen een grote risicofactor zijn voor wondgenezingsproblemen ongeacht de leeftijd. Dit zijn bijvoorbeeld:

• Diabetes
• Vasculaire aandoeningen 
• Huidaandoeningen
• Tumoren (en de bijwerkingen van de behandeling, zoals chemotherapie of radiotherapie)
• Hoge bilirubinegehaltes (door lever- of galziektes)
• Ernstige infecties (HIV, tuberculose)
• Bloedarmoede
• Uitdroging

Andere redenen voor een slechte wondgenezing kunnen zijn:

• Slechte wondverzorging: wonden moeten schoon blijven en voldoende zuurstof krijgen. Een verkeerd of te strak verband belemmert de luchttoevoer. Dit geldt ook voor een te strakke of te laat aangebracht hechtmateriaal.

• Roken: Roken belemmert de wondgenezing. Na een operatie heeft ongeveer 50% van alle rokers last van wondgenezingsproblemen, t.o.v. 20% van alle niet-rokers. Het verhoogt ook het risico op bloedingen.

• Voeding: Aangezien er veel complexe lichaamssystemen betrokken zijn bij wondgenezing, heeft het lichaam voldoende eiwitten, vitaminen en mineralen nodig. Een zinktekort, bijvoorbeeld, kan de celdeling vertragen en de afweer verzwakken. Dit kan vervolgens bijdragen tot een slechte genezing en ontstoken wonden.

De behandeling van wondgenezingsproblemen ligt meestal in het weghalen van de oorzaak of een onderliggende ziekte, en dat is de taak van een arts. Maar zelfs als er geen problemen of ziektes zijn, kan je nog steeds veel doen om de genezing te bevorderen. Of het nu gaat over een snee met een keukenmes of de wondgenezing na een operatie, deze algemene regels zijn van toepassing:

• Houd de wonde proper en raak het niet te vaak aan. Agressieve reinigingsmiddelen of overmatig wassen worden echter niet aanbevolen.
• Bescherm de wonde na het reinigen met pleisters of een verband. Dit zorgt voor een warm en vochtig klimaat, wat de genezing stimuleert.
• Zorg ervoor dat het verband of de hechtingen geen spanning uitoefenen op de wondranden. Houd de wonde best zo hoog en stil mogelijk.
• Trakteer jezelf op evenwichtige voeding met veel eiwitten, groenten en fruit. Op deze manier voorkom je tekorten of ondervoeding. Deze hebben namelijk een negatief effect op de wondgenezing. Als je echter niet genoeg voedingsstoffen via je dieet kan opnemen, neem dan contact op met je arts om eventuele supplementen te bespreken.
• Blijf van sigaretten af! Rokers hebben aanzienlijk meer wondgenezingsproblemen. Het is zeker aan te raden om voor en na een operatie te stoppen met roken.

Middelen die wondgenezing bevorderen

• Bij kleinere wonden helpen desinfecterende sprays om de wonde te reinigen en te beschermen tegen infecties.
• Zodra de wonde gesloten is, kunnen wondzalven de regeneratie van de huid versnellen. Crèmes met actieve bestanddelen zoals dexpanthenol zink en antiseptische zalven die een antibiotische werking hebben, zijn bijzonder geschikt.
• Voor een snelle en ongecompliceerde wondgenezing is een vochtig wondklimaat vaak beter dan een droog wondklimaat zoals hetgeen dat zich onder een korst ontwikkelt. Vochtige wondgenezing wordt gegarandeerd door het gebruik van hydroactieve gels, pleisters en verbanden om de uitdroging van de wonde te voorkomen.

Welke huishoudmiddeltjes bevorderen de wondgenezing?

Voor kleinere wonden zijn er ook enkele huishoudmiddeltjes die helpen bij het genezingsproces:

• Zwarte thee en kamillethee hebben een desinfecterende en hemostatische werking. Week een kompres in gekoelde thee of plaats het afgekoelde theezakje op de wond.
• Zalf met zink bevordert de wondgenezing en heeft een ontstekingsremmende werking.
• Honing is ook een effectieve natuurlijke wondgenezer. Aangezien het als natuurproduct echter niet bacterievrij is, is het aan te raden om bij je apotheker te kiezen voor medische honing, de zogenaamde Medihoney.
• Tea tree olie heeft een antiseptische werking en kan gebruikt worden om wonden te reinigen wanneer het wordt verdund met water. Het helpt ook bij bloedstolling.

Gepubliceerd op: 03.10.2023

____________________________________________________________________________________________________________________________